تعریف، علائم و نشانه های بیش فعالی در کودکان + عوارض بیش فعالی

قبل از اینکه توضیح بدیم بیش فعالی چه هست، چگونه بوجود آمده و چگونه درمان می شود، توضیح مختصری درباره عواقب جدی نگرفتن و درمان نکردن این نوع اختلال ها در کودکان و تاثیر بسیار آن بر آینده کودکان بدهیم.

هدف اصلی زندگی هر انسانی چیزی جز شادی نیست. کار، سرپناه، خوراک، پول و … خود هدف نیستند و همگی ابزار های رسیدن به شادی اند.

با پیچیده شدن جوامع امروزی دستیابی به این چنین هدفی به نسبت گذشته سخت تر شده است. 

در گذشته شغل ها ساده و ارتباط افراد با جامعه بدون پیچیدگی بودند حتی نیازمند مدرک تحصیلی ویژه ای هم نبودند، فعالیت هایی مانند نجاری، کشاورزی، باغبانی، دامپروری، آهنگری، بنگاه داری، بقالی و … که می توانست زندگی یک خانواده چند نفره را تامین کند.

اما در دنیای امروز همه چیز متفاوت شده است. با دو مثال سعی می کنیم توضیح دهیم که اختلال ها امروزه چقدر می توانند زندگی افراد را تهدید کنند.

مثال اول: ما در دورانی زندگی می کنیم که یکی از شروط استخدام افراد، داشتن مدرک تحصیلی است.

کودکی را تصور کنید که دارای اختلال عدم توجه و در عین حال علاقمند به تحصیل است. قاعدتا به همین دلیل ساده، او نمی تواند از درس خواندن، لذت کافی را ببرد، این کودک در زمان تحصیل در مقاطع بالاتر هم به مشکلات عمده بر می خورد، از اشتیاق او برای تحصیل کاسته شده و شاید از ادامه تحصیل انصراف دهد.

مثال دوم: بار دیگر فرض کنید، کودکی که اختلال ارتباطی دارد، نمی تواند با جامعه تعامل مناسبی داشته باشد، به همین دلیل با گذشت زمان در بزرگسالی هم نمی تواند تعامل موثری با محیط داشته و کم کم این معضل در قسمت های مختلف زندگی او سر باز می کند برای مثال در ارتباط با دوستان، هم کلاسی ها، هم دانشگاهی ها، همکاران، همسر، خانواده همسر یا حتی در پیدا کردن شغل مناسب و حفظ آن، نیز به مشکل اساسی بر می خورد.

حال برگردیم به هدف اصلی زندگی، "شادی انسان" در صورتی امکان پذیر است که انسان ها بتواند دریافت کاملی از محیط داشته باشد، در عین حال دریافت ها را به درستی تحلیل کند و نسبت به آن ها عکس العمل نشان دهد.

در مثنوی شعری آمده که افرادی وارد اتاقی تاریکی می شود که در آن فیلی وجود دارد. هرکسی در تاریکی با کمک از حس لامسه خود سعی می کند دریافتی از محیط داشته باشد. 

یکی دست به خرطوم فیل می کشد (دریافت ناقص از محیط) و می گوید به نظر من این ناودان است (پردازش اشتباه).

یکی دست به پاهای فیل می کشد (دریافت ناقص از محیط) و می گوید به نظر من این ستون است (پردازش اشتباه).

یکی دیگر دست به گوش فیل می کشد (دریافت ناکافی از محیط) و می گوید به نظر من این بادبزن است (پردازش اشتباه).

در آخر مولانا می گوید:

در کف هر کس اگر شمعی بدی

اختلاف از گفتشان بیرون شدی

با گسترش این شعر می توانیم به تعریف درستی از اختلال در افراد برسیم، اختلال ها مانند سدی در جلوی دریافت مناسب افراد از محیط قرار میگیرند. افراد با دریافت ناقص از محیط شروع به پردازش اطلاعات می کند و در نهایت نیز عکس العمل اشتباهی نسبت به محیط انجام می دهد یا فرصت عکس العمل به موقع را از دست می دهند.

تضمین آینده کودکان چگونه امکان پذیر هست؟

جایی که الان کودکان ایستاده اند نقطه مبدا و خوشبختی نقطه مقصد زندگی آن هاست. راه های فراوانی برای رسیدن به این خوشبختی وجود دارد، برخی از این راه ها طولانی و برخی کوتاه، برخی هموار و برخی پر از پستی و بلندی هستند.

نکته اینجاست که برای درمان اختلال ها یا استعدادیابی کودکان یک دوره طلایی وجود دارد اگر از این زمان بگذرد درمان و استعدادیابی سخت تر، پر هزینه تر، طولانی تر و حتی کم اثر تر می شوند. مخصوصا در این دوران اختلال ها در کودکان، راحت تر شناسایی شده و کم هزینه تر درمان می شوند.

پس زمان طلایی درمان کودکان و استعدادیابی کودکان را از دست ندهید.  در این قسمت می خواهیم توضیح دهیم که چرا زمان طلایی درمان بسیار مهم است.

به اینفوگرافی زیر که نتیجه تحقیقات گسترده در حوزه بیش فعالی کودکان است توجه فرمائید. با گذشت زمان به نظر اختلال های رفتاری مخرب (disruptive behavior disorder)، اختلال یادگیری (Learning Disorder) و همچنین اختلال اوتیسم (Autism Spectrum Disorder) در کودکان کمتر بروز می کنند اما به نمودار اضطراب (Anxiety) و افسردگی (Depression) کودک توجه کنید، با گذشت زمان این موارد در کودک افزایش پیدا کرده اند. {منبع اینفوگرافی}

وقتی از خانواده‌های که زمان طلایی درمان را از دست داده و به ما مراجعه می‌کنند دلیل تاخیر در مراجعه را میپرسیم، بسیاری میگویند. به ما گفتند بزرگ بشه خوب میشه. خانواده های عزیز هیچ اختلالی خود به خود خوب نمی شود. این نمودار بهای درمان نکردن به موقع اختلال ها در کودکان را نشان می دهد. 

دلیل این تغییر اندازه در نمودارها چیست؟

این نمودار از دل یک مقاله علمی استخراج شده، پس برای توضیح آن نیاز هست چندین صفحه تشریح تخصصی بنویسیم اما سعی می کنیم در این قسمت این نمودار را بصورت ساده توضیح دهیم. 

دلیل اول: کودکان با نمایان کردن اختلالشان مورد عتاب، سرزنش، کم توجهی و بی طاقتی افراد دیگر علی الخصوص خانواده و دوستان قرار می گیرند، به همین دلیل سعی می کنند تا جای ممکن نقاط ضعف خود را بروز ندهند. در هر تعامل ساده با محیط، کودک به این فکر می کند که چگونه اختلال خود را پنهان کرده و بروز ندهد همین باعث فشار مضاعف استرس بر کودک است. در حیطه هایی که اختلال او به چالش کشیده می شود وارد نمی شود، پس همه تصور می‌کنند اختلال او به مرور زمان مرتفع شده است و بدون درمان کودک خوب شده.

دلیل دوم: برای مثال از هر ۱۰۰ مرتبه ای که کودک سعی در مخفی کردن اختلال خود دارد، در ۱۰ تای آن ها موفق نباشد و همین باعث سرخوردگی او شود، به مرور کودک میبیند تلاش او آن چنان نتیجه بخش نیست و کم کم تعامل خود را با محیط به صفر می رساند و این نقطه شروع افسردگی اوست.

دلیل سوم: جامعه آماری این تحقیق کودکان، خانواده ها و معلمین او بوده اند، وقتی کودک روی به پنهان کاری می آورد و در عرصه هایی که باعث بروز اختلال هایش می شود قدم نمی گذارد، حتی خود او هم فکر می کند اختلال هایش کمتر شده اند. چون اختلال ها نمود بیرونی دارند و با مقیاس هایی (مانند نمره قبولی، بهبود عملکرد و ...) قابل اندازه گیری هستند ولی افسردگی و اضطراب به آن اندازه نمود خارجی ندارند و قابل اندازه گیری نیستند.

یک مثال ساده: در مدارس بین دانش آموزان اصولاً رقابتی برای کسب نمره بهتر یا جلب توجه معلمین وجود دارد دانش‌آموزان سعی می‌کند در سر کلاس با تمام تمرکز به صحبت های معلم گوش بدهند و با تعامل موثر نظر معلم را مثبت تر کنند اما کودکی که با اختلال عدم تمرکز یا اختلال بیش فعالی در تحرک روبه‌رو است نمی تواند به اندازه بقیه دانش آموزان در کلاس تمرکز کرده درس را آموخته و به سوالات آنی معلم در لحظه جواب دهد پس به مرور زمان کودک از انجام فعالیت های داخل کلاس دوری می‌گزیند چون نمی تواند به خوبی دیگران عمل کند.

اما چون خانواده خط کشی برای اندازه گیری تاثیر این اختلال بر کودک ندارند تصور می کنند به مرور زمان مشکل کودک برطرف شده است در صورتی که اختلال عدم تمرکز در این کودک باعث عدم ارائه بهترین عملکرد خود در سر کلاس به نسبت باقی دوستان است. این یعنی سرخوردگی و نتیجه این سرخوردگی را می توانید بر روی نمودار بالا مشاهده کنید هرچه زنده کودک میگذرد به نظر می رسد اختلال های او کاهش پیدا می کند اما نمودار نشان می دهد که اضطراب و افسردگی در کودک است که افزایش پیدا کرده است

باز هم تاکید می کنم که هیچ اختلالی خود به خودی درمان نمی شود مگر با هزینه های سنگینی مانند (افسردگی، اضطراب). زمان طلایی درمان را از دست ندهید. حداقل برای کودک خود یک زمان مشاوره برای انجام تست ارزیابی معین کنید.

برای این منظور با دپارتمان مشاوره ما تماس حاصل نمایئد، یک وقت مشاوره آنلاین یا حضوری معین کنید.

بیش فعالی در کودکان

بیش فعالی (ADHD) نوعی اختلال است که بین کودکان شیوع نسبتاً زیادی دارد به طوری که در حدود ده درصد کودکان به آن ابتلا دارند یعنی از هر ۱۰ کودکی که در پارک، خیابان، مدرسه یا مهدکودک می بینید ۱ نفر مبتلا به بیش فعالی هست.

خانواده ها باید بدانند که کودکان وارثین ژنتیکی اختلال های مختلف از نسل گذشته خود هستند. شاید در زمان های گذشته به دلیل ساده بودن زندگی، اختلالات تشخیص داده نمی شدند یا حتی عواقب آن ها کم هزینه بودند اما با گسترش و پویا شدن جامعه، اختلالات باعث کندی تعامل انسان ها با محیط اطراف می شود.

آینده مبهم کودکان دارای اختلال با درمان به موقع، روشن تر خواهد بود خانواده ها بایستی بهترین مسیر درمان اختلالات که همان درمان بدون دارو، بی بازگشت و بدون عوارض جانبی است را انتخاب کنند.

آمارها در آمریکا

آمار و اطلاعات دقیق و کارآمدی در کشور ما درباره بیش فعالی کودکان وجود ندارد ما سعی می کنیم در این قسمت برخی اطلاعات جمع آوری شده مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها در آمریکا را مشاهده می کنید. 

• در سال ۲۰۰۶ ۶.۱ میلیون نفر یا ۹.۴ درصد جامعه کودکان زیر ۱۷ سال بیش فعال هستند.
  • ۳۸۸،۰۰۰ کودک بین ۲ تا ۵ سال
  • ۲.۴ میلیون کودک بین ۶ تا ۱۱ سال
  • ۳.۳ میلیون کودک بین ۱۲ تا ۱۷ سال
• پسرها تقریبا ۲ برابر دختر ها احتمال درگیری این اختلال را دارند. پسرهای بیش فعال، ۱۲.۹ درصد و دختر های بیش فعال، ۵.۶ درصد جامعه کودکان را تشکیل می دهند.

براساس تحقیقات سال ۲۰۱۶ انجام گرفته روی خانواده ها، از هر ۱۰ کودک بیش فعال ۶ کودک حداقل یک اختلال ذهنی دیگر مثل اختلالات حسی یا رفتاری دارند.

• از هر ۱۰ کودک بیش فعال ۵ تا از آن ها اختلال احساسی دارند.
• از هر ۱۰ کودک بیش فعال ۳ تا از آن ها مشکلات اضطرابی دارند.

در این تحقیق کودکان بیش فعال بین ۲ - ۱۷ سال تحت درمان های دارویی یا درمان های رفتاری (کاردرمانی) قرار می گیرند.

برای ۶۲ درصد کودکان بیش فعال دارو تجویز می شود:

• سنین ۲ - ۵ سال: ۱۸ درصد
• سنین ۶ - ۱۱ سال: ۶۹ درصد
• سنین ۱۲ - ۱۷ سال: ۶۲ درصد

برای ۴۷ درصد کودکان بیش فعال درمان های رفتاری - کاردرمانی تجویز می شود:

• سنین ۲ - ۵ سال: ۶۰ درصد
• سنین ۶ - ۱۱ سال: ۵۱ درصد
• سنین ۱۲ - ۱۷ سال: ۴۲ درصد

در کل ۷۷ درصد کودکان بیش فعال در آمریکا تحت درمان هستند:

• تقریبا ۳۰ درصد فقط تحت درمان دارویی هستند
• تقریبا ۱۵ درصد فقط تحت درمان های رفتار - کاردرمانی هستند
• تقریبا ۳۲ درصد تحت هر دو درمان دارویی و درمان های رفتاری - کاردرمانی هستند

تقریبا ۳۲ درصد کودکان بیش فعال در آمریکا تحت هیچ درمان دارویی یا رفتاری قرار نمی گیرند.

(منبع: کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا)

در تصویر بالا نیز می توانید نرخ گسترش بیش فعالی در کودکان جهان را به تفکیک کشورها مشاهده نمائید. البته اینکه نرخ بیش فعالی در کشوری زیاد یا کم است بسیار بستگی به ساز و کارهای تشخیص بیش فعالی کودکان دارد. برخی کشورها ساز و کار درستی برای تشخیص این مسئله ندارند. (منبع: مرکز ADHD جهانی)

در ایران به دلایل مختلف این وظیفه شناسایی و درمان اختلال در کودکان، بر دوش خانواده ها افتاده است. پس برای انجام درست این کار بایستی اطلاعات کافی و مناسب از بیش فعالی کودکان داشته باشند و به مشاورین معتمد این حوزه مراجعه نمایند.

یکی از نگرانی های خانواده ها شناسایی درست اختلال در کودکان توسط مشاورین و همینطور درمان کودک با کم ترین عوارض جانبی، بی بازگشت و با کمترین هزینه هست، ما در موسسه نورولند به شما تضمین تشخیص درست و درمانی بدون دارو، بدون بازگشت و بدون عوارض جانبی را خواهیم داد.

برای کسب اطلاعات بیشتر با ما از طریق گزینه مشاوره آنلاین در تماس باشید. ما هم تلاش می کنیم در سریع ترین زمان ممکن به شما پاسخ بدهیم. پس با خیال راحت با ما تماس بگیرید و مشکل کودک دلبندتان را مطرح کنید.

حال پیشنهاد می کنیم، در این قسمت به پادکست خانم صدیقیان در ارتباط با درمان کودکان بیش فعال گوش فرا دهید.

علائم ظاهری بروز این اختلال در سنین قبل از مدرسه قابل تشخیص بوده و پسران نسبت به دختران به آن بیشتر مبتلا می شوند، که علت آن هنوز نامشخص است. برای تشخیص این اختلال سه مشخصه بارز تحرک زیاد، عدم توجه و تمرکز و فعالیت تکانه ای وجود دارد.

اگر دنبال بیش فعالی کودک ۲ یا ۳ ساله هستید، پیشنهاد می کنیم این مطلب را تا انتها مطالعه نمونده و پس از آن به مطلب علائم بیش فعالی در کودکان ۲ و ۳ ساله مراجعه نمائید.

دلایل بیش فعالی در کودکان

بیش فعالی در هر سنی از کودک می تواند خود را بروز دهد. جمله معروف "برای تربیت کودک بایستی از سال ها قبل از تولد او شروع کرد" می تواند مسیر پاسخ به این پرسش را روشن تر کند.

اما علائم اختلال بیش فعالی در کودکان از سن ۳ سالگی همراه با رشد عملکردهای حرکتی، بیشتر بروز می کند. ولی عموماً این اختلال تا زمان حضور کودک در محیط های آموزشی مانند مهد کودک و مدرسه به تاخیر می افتد.

بسیاری از کودکان زمانی که شروع به راه رفتن می کنند نسبت به شناخت محیط اطراف، مشتاق و پر جنب و جوش هستند که والدین نباید این رفتارها را با اختلال بیش فعالی اشتباه بگیرند. زمانی باید احتمال داد که کودک دارای اختلال بیش فعالی است که رفتارهای او باعث بروز مشکلاتی در ارتباط با دوستان، والدین و معلمان شود.

نکته: تاکنون نقش تغذیه و رژیم غذایی در ایجاد این اختلال تایید نشده است ولی طبق نتایج بررسی های صورت گرفته، مشخص شده که استفاده از اسیدهای چرب و بعضی از ویتامین ها علائم بیش فعالی زا را کاهش می دهند.

در بخش های بعدی یک می توانید کامل با روش های تشخیص بیش فعالی آشنا شوید.

تشخیص بیش فعالی

برای تشخیص بیش فعالی در کودکان حتماً باید علائم رفتاری کودک حداقل ۶ ماه در بیش از یک مکان (مدرسه، خانه، مهدکودک، مهمانی و ...) مورد ارزیابی قرار گیرند. بروز علائم بیش فعالی معمولاً قبل از هفت سالگی رخ می دهد.

کودک بیش فعال به دلیل رفتارهای خاصی که دارد سبب آزار افراد در محیط هایی مانند مدرسه و خانه می شود، او حتی قادر نیست با دوستان هم سن و سال خود نیز ارتباط درست و مدت داری برقرار کند. جهت تشخیص قطعی ابتلا به بیش فعالی، درمانگر به اطلاعاتی از پدر و مادر، معلمان مدرسه یا مربی مهدکودک نیاز دارد.

چرا در سنین پائین تشخیص بیش فعالی سخت است؟ کودک بیش فعال به علت اینکه قبل از سن ۲ و ۳ سالگی در محیط هایی مانند مدرسه یا مهد کودک که به نشستن زیاد و تمرکز بالا نیاز است، قرار نگرفته اند، تشخیص بیش فعالی در آن ها سخت تر می شود.

نکته مهم: توجه داشته باشید که بین دو اختلال بیش فعالی و کمبود توجه و تمرکز تفاوت وجود داشته و هر دو یکی نیستند اما در بسیاری از افراد هر دو باهم بروز می کنند. طبق آزمایشات و اسکن های مغزی صورت گرفته بر روی افراد مبتلا به اختلال کمبود توجه، مشخص شده که قسمتی از مغز که مسئول تمرکز است از سایر افراد کوچک تر است. بنابراین چنانچه معلم از کودک دارای اختلال عدم تمرکز بخواهد کاری را انجام دهد که ۷ مرحله ای است، کودک فقط می تواند مراحل ابتدایی را انجام دهد و ترتیب آنها را فراموش می کند.

ترس از روبرو شدن با بیش فعالی در خانواده ها

در کشورهای پیشرفته تشخیص و درمان کودکان بیش فعال توسط نهادهای مختلف انجام می شود و در عین حال یک الزام قانونی، برای درمان و کنترل این اختلال برای خانواده ها وجود دارد، اما در ایران به دلایل مختلف (مثلا مقاومت و انکار خانواده ها در برابر پذیرش این مسئله) این وظیفه بر عهده خانواده هاست که با مطالعه بیشتر درباره انواع اختلال ها و مشاوره گرفتن از درمانگران و مشاورین مطرح به درمان کودک خود اقدام کنند.

در برابر گروه پدر و مادرهای پیگیر برای تشخیص و درمان اختلال در کودکشان، گروهی از پدر و مادرها در برابر تشخیص و پذیرفتن اختلال کودک خود مقاومت می کنند و نسبت به هشدارهای معلمان، مشاورین، درمانگرها و اطرافیان توجهی نکرده و موضوع را انکار می کنند.

 

خانواده یک نکته مهم را فراموش نکنند. اینکه کودک شما دچار اختلال است نه انتخاب شما بوده نه انتخاب او. این مسئله یا ریشه ژنتیکی دارد یا محیطی که در قسمت بعدی بصورت کامل توضیح داده می شوند. پس از برچسب بر روی کودک خود نترسید، بر روی آینده کودکتان تمرکز کنید.

در صورتی که به درمان کودکان بیش فعال در زمان درست پرداخته نشود، این کودکان قادر نخواهند بود در امور آموزشی و مهارت های اجتماعی به موفقیت برسند و ممکن است در آینده با مشکلات جدی رو به رو شوند.

روش علمی برای تشخیص بیش فعالی وجود دارد؟ همانطوری که گفته شد با جمع آوری اطلاعات مناسب از افرادی مانند معلم، مربی یا خانواده کودک می توان تشخیص درستی از اختلال بیش فعالی کودک داشت.

اما باید چه اطلاعاتی جمع آوری شود؟ یکی از پرسشنامه های معتبر جهانی توسط NICHQ تهیه شده است بصورت کامل در ۳۰ پرسش ریز ترین نکات مربوط به بیش فعالی کودک را از شما می پرسد. توجه داشته باشید برای پاسخ دادن به این پرسش ها بایستی حداقل ۶ ماهه اخیر کودک خود را در محیط های مختلف (مدرسه، مهدکودک، مهمانی، خانه و ...) مورد ارزیابی قرار دهید.

علائم بیش فعالی در کودکان

در کودکان بیش فعال سه نشانه از مهم ترین علائم در کودکان بیش فعال است.

نشانه پر تحرکی در کودکان بیش فعال

کودکان پرتحرک، به شدت بی قرار بوده و نمی توانند در یک مکان ثابت بمانند و باید دائماً در حال حرکت باشند. این مشکلات در محیط مدرسه بیشتر مشخص است به دلیل اینکه کودک با رفتارهای خاص خود باعث بی نظمی در کلاس شده و قادر نیست روی صندلی ساکت بنشیند و مدام حرکت می کند. همچنین انجام کارهای خطرناک و حرف زدن زیاد از دیگر ویژگی های کودک بیش فعال پرتحرک است.

نشانه بی توجهی در کودکان بیش فعال

در این گروه، کودکان دائماً در حال خیال پردازی بوده و برای انجام تکالیف مدرسه تمرکز کافی ندارند که باعث به وجود آمدن مشکلاتی مانند نداشتن علاقه به درس برای آنها در مدرسه می شود.

از دیگر مشکلات آنها که ناشی از عدم تمرکز و توجه بوده می توان به این مورد اشاره کرد که کودک در محیط مدرسه قادر نیست کلماتی را که بلد هست در دیکته درست بنویسد ولی در محیط منزل به دلیل توجهی که مادر به او دارد و نبودن در فضای مدرسه، این کار را به درستی انجام می دهد.

همچنین والدین اعلام کرده اند که این کودکان در محیط خانه برای انجام تکالیف با مشکل مواجه هستند و باید دائماً گوشزد شوند تا تکالیف را به پایان برسانند.

از دیگر مشخصه این گروه از کودکان، فراموشکاری آنها است به نحوی که بسیاری از وسایل خود را در مکان های مختلف جا می گذارند و همچنین آنها قادر نیستند که برای کارهای خود برنامه ریزی کنند. جهت رفع این مشکل والدین باید حتماً برای کودک یک برنامه منظم تعیین کنند و در انجام کارها به او کمک کنند.

نشانه رفتارهای تکانه ای در کودکان بیش فعال

تکانشگری یا رفتار تکانشی، به رفتاری پر ریسک، بدون پشتوانه فکری و منطقی و نامتناسب با موقعیت گفته می شود که خطری برای خود فرد یا دیگران نیز ایجاد می کند. اگر تکانشگری در سنین پائین درمان نشود احتمال دارد در برخی رفتارهای زیر خودشان را نشان دهند.

• پیش بینی ناپذیر بودن رفتارها حتی در موقعیت های یکسان
• آسیب رساندن به خود و دیگران
• ترک ناگهانی مسئولیت و شغل واگذار شده
• فاقد تعادل در گفتار و رفتار
• ولخرجی بدون آینده نگری
• بروز هیجانات ناگهانی مخصوصا در حین تماشای صحنه های ورزش هایی مانند فوتبال، ماشین و موتورسواری و …
• خوردن یا نوشیدن بیش از حد
• زودجوشی و به راه انداختن درگیری بر سر مسائل کودک بی اهمیت
• نداشتن صبر و تحمل کافی
• پریدن وسط صحبت دیگران
• نداشتن حوصله برای ایستادن در صف

 توجه به این نکته ضروری است که تمام ویژگی هایی که برای هر دو گروه از اختلال بیش فعالی بیان گردید، در یک کودک وجود نداشته و تشخیص اینکه کودک به کدام یک از انواع بیش فعالی مبتلا است توسط روان پزشک کودک انجام می گیرد.

علائم بیشتر در کودکان بیش فعالی

در این قسمت به توضیح علائم بیش فعالی در کودکان بصورت تیتر وار می پردازیم و در قسمت بعدی به تفکیک سعی می کنیم این علائم را براساس سن کودکان دسته بندی کنیم.

حرکات فیزیکی

• کودک بیش فعال دائما در حال بازی با دست و بدن بوده و در جای خود آرام و قرار ندارند.
• دائم در حال پریدن یا دویدن هستند
• حرکات زیادی انجام می دهد.
• انجام حرکات مداوم و جنب و جوش فراوان
• بسیار حرف می زند.

صبر و تحمل

• بین صحبت دیگران می پرد.
• قبل از اینکه فرد سوال کننده صحبت اش پایان یابد به پرسش جواب می دهد.
• نداشتن صبر و تحمل به نحوی که هر چیزی را درخواست کرد باید فوراً به او بدهند.
• ناتوانی در صبر و تحمل برای حضور در صف و رعایت نوبت
• پریدن وسط بازی دیگران

برخوردهای خشن

• بروز رفتار خشونت آمیز و حساسیت زیاد
• هل دادن و یا کتک زدن سایر بچه ها
• عصبانیت و حساسیت زیاد و لحظه ای

تمرکز و دقت

• ناتوانی در تمرکز به مدت طولانی و حواس پرتی در زمان انجام کارها
• احساس خستگی در زمان انجام کارها و فعالیت ها
• مدام از کلاس درس بیرون می رود.
• در زمان انجام فعالیت ها و یا بازی سر و صدا زیادی می کند.
• گرفتن وسایل بازی دیگر کودکان
• فراموش کردن وسایل شخصی و قرار دادن آنها در مکان های مختلف
• خیال بافی پی در پی در حین انجام کارهای مختلف

عملکرد

• عملکرد ضعیف در مدرسه با وجود هوش بالا
• ناتوانی در انجام به موقع وظایف و مسئولیت ها
• انجام وظایف و تکالیف مدرسه با دقت کم
• تمایل به انجام کارهای مختلف بدون اینکه آن ها را به پایان برساند.
• انجام دادن کارهای خطرناک بدون توجه به عواقب احتمالی آن ها

مهارت های اجتماعی

• ناتوانی در برقراری مهارت های اجتماعی
• گرفتن وسایل دیگران بدون اجازه

علائمی که احتمال دارد در سنین بالاتر خود را نشان دهند

• مشکل در یادگیری
• افسردگی
• اضطراب
• بیماری دو قطبی یا شیدایی
• بروز سندرم تورت (بروز تیک عصبی و لکنت زبان)
• انجام دزدی از دیگران، آسیب به اموال مردم
• مخالفت و رفتارهای گستاخانه با بزرگ تر ها

در قسمت بالا بصورت تیتر وار علائم بیش فعالی توضیح داده شدند اما در این قسمت با هر تیتر توضیحی نیز درباره بیش فعالی در کودکان ارائه می شود.

معمولا بی قرار و نا آرام بوده و قادر نیستند در یک مکان بنشینند و باید دائماً راه بروند: این مشکل در مدرسه بارزتر بوده و باعث به هم خوردن نظم کلاس و پرت شدن حواس سایر دانش آموزان می شود.

تکانشگر هستند: این کودکان معمولاً فعالیت های خود را بدون تفکر انجام داده و نسبت به انجام آن ها احساس پشیمانی نمی کنند.

قادر نیستند به مدت طولانی به چیزی توجه کنند: این کودکان بسیار رویا پرداز بوده و در مدرسه برای انجام تکالیف خود، به دلیل عدم تمرکز و حواس پرتی با مشکل مواجه هستند و حتی ممکن است اعداد و کلماتی را نیز که به خوبی می دانند، اشتباه بنویسند.

کودک مبتلا به بیش فعالی احساس خطر نمی کند: اکثر کودکان دارای اختلال بیش فعال نسبت به انجام کارها و یا اشیایی که باید نسبت به آنها احساس خطر داشته باشد، چنین حسی نداشته و گاهی نیز دچار اختلالات سلوک می شوند به طور مثال تعدادی از این کودکان، رفتارهای خشونت آمیز بروز می دهند و یا دیگر کودکان را تهدید به آسیب می کنند. حتی دیده شده گاهی به حیوانات نیز صدمه می زنند. تعدادی از کودکان بیش فعال در کارهایی مانند دزدی، تقلب و کارهایی که تخلف محسوب می شوند نیز شرکت می کنند.

کودکان بیش فعال به انجام کارهای خطرناک علاقه فراوان دارند: در بعضی از کودکان بیش فعال دیده شده که پیج گوشتی را وارد پریز برق کرده و وسایل دیگران را نیز بر می دارند. همچنین رفتارهایی مانند تمایل به کشیدن سیگار، دروغ گفتن نیز در آنها دیده می شود. یکی دیگر از رفتارهای این کودکان این است که با افراد بالاتر از سن خود دوست شده و تمایل دارند که در کارها و صحبت های آنان سهیم باشند. از نظر اجتماعی نیز تاثیر مثبت بر بقیه مردم نذاشته و به دلیل رفتارهای نامطلوب از آنها همواره انتقاد می شود. این کودکان به علت کم توجهی به جزییات در انجام بازی نیز با مشکل روبه رو شده و نمی توانند با سایر کودکان ارتباط برقرار کنند. همچنین قادر نیستند قوانین و دستورالعمل ها را به درستی رعایت کنند و انجام تکالیف مدرسه برای آنها بسیار مشکل است.

کاهش عملکرد اجتماعی و تحصیلی کودک بیش فعال: کودکان بیش فعال در زمان تحصیل در مدرسه با مشکلات جدی مواجه می شوند زیرا به دلیل کمبود توجه و نداشتن تمرکز نمی توانند درس را به درستی یاد بگیرند. هم چنین این کودکان نسبت به کوچکترین محرک های شنیداری و دیداری حساس بوده و سریع تمرکز خود را از دست می دهند و در تحصیل عملکرد مطلوبی را به دست نمی آورند.  از نظر اجتماعی نیز این کودکان بر دیگران تاثیر مطلوبی نمی گذارند و انتقاد از رفتار آنها زیاد صورت می گیرد که باعث کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس آنان می شود.

تا بدین جا تمام علائم را بصورت واضح در دسته بندی های مختلف بیان کردیم اما اینجا می خواهیم علائم را براساس سن کودکان دسته بندی کنیم.

علائم بیش فعالی در نوزاد

همانطوری که در قسمت "دلایل بیش فعالی در کودکان" صحبت شد، علائم محیطی و وراثتی از جمله عوامل مهم در بروز بیش فعالی در کودکان هستند که برخی از این علائم از دوران نوزادی نیز قابل مشاهده است.

• حساسیت زیاد نسبت به محرک های بیرونی داشته و سریع عکس العمل نشان می دهد و نسبت به صدا، نور، گرما و دیگر تغییرات محیطی به سرعت احساس ناراحتی می کند.
• صداهایی که تولید می کند مانند غان و غون، نسبت به بقیه نوزادان بیشتر است.
• نوزاد خواب کمتری نسبت به سایر همسن و سالان دارد.
• در دست و پاهای خود احساس بی قراری می کند.
• زمان کمی می تواند به یک عکس، چهره یا وسیله خیره گردد.

روانشناس باید بروز علائم را بر روی نوزاد ارزیابی کند و در صورت نیاز روش هایی به پدر و مادر آموزش داده شود تا از آسیب هایی که ممکن است در آینده رخ دهد، پیش گیری شود اما در عین حال این علائم کم رنگ و ضعیف هستند و تشخیص ها نمی تواند دقیق باشد.

علائم بیش فعالی در کودکان زیر یک سال

در ۲ بازه زمانی می توان برای اختلال بیش فعالی تشخیص دقیق داد، بازه اول بین سن ۲ تا ۳ سالگی که کودک راه رفتن را می آموزد و پس از آن سنی که کودک وارد محیط بیرون از خانه مثل مدرسه یا مهدکودک می شود. دلیل آن این است که برای مشاهده علائم این اختلال بایستی در دو محیط مختلف کودک را مورد بررسی قرار داد تا بتوانیم تشخیص دقیق تری بدهیم.

پس تا قبل از ۱ سالگی نمی توانیم از روی نشانه های محو و کم رنگ بیش فعالی تشخیص دقیقی بدهیم.

علائم بیش فعالی در کودکان ۲ تا ۳ ساله

اختلال بیش فعالی در رفتارهایی مانند پیدا کردن جهت، مهارت شنیدن و توجه تاثیر می گذارد. بین بروز اختلال بیش فعالی و میزان خواب کودک نیز رابطه ای وجود دارد و پدر و مادر باید به میزان آن دقت کنند. که البته همچنین طبق مطالعات مختلف مشخص شده که کمبود خواب باعث می شود توجه و توان حافظه کاهش یابد.

کودکان ۱۲ تا ۱۸ ماهه معمولاً می توانند در گفتار خود ۲۰ کلمه را استفاده کنند و زمانی که آن ها به دو سال می رسند تعداد این واژگان به ۵۰ عدد افزایش می یابد. در دایره لغات کودک ۲ تا ۳ سال، معمولا بالای ۹۰۰ واژه وجود دارد.

توجه به این نکته ضروری است که قدرت تکلم برای تمام کودکان یکسان نبوده و دختران سریع تر از پسران حرف می زنند.

علائم بیش فعال در کودکان دبستانی

همانطوری که گفتیم تغییر محیط و سطح کنترل در کودکان می تواند علائم بیش فعالی را بیش از پیش در کودک نمایش دهد. به همین دلیل ورود به مدرسه برای کودکان می تواند برهه جدیدی در مشاهده علائم بیش فعالی باشد.

• والدین باید درباره برنامه هایی که مسئولین برای بهبود کودکان بیش فعال در نظر گرفته اند، سوال کنند. از جمله این برنامه ها می توان سنجش کودکان، تعیین برنامه درسی، ایجاد تغییرات در ظاهر کلاس درس، روش های آموزشی مناسب و تعامل بین پدر و مادر و معلمین را نام برد.
• پدر و مادر باید با معلمان کودک حرف زده و نسبت به کارهایی که معلم برای کودک بیش فعال انجام داده آگاه شوند و از آن حمایت کنند.
• وجود کامپیوتر در کلاس نیز به کمک کودک بیش فعال خواهد آمد، به دلیل اینکه بعضی از این کودکان نمی توانند با دست به درستی بنویسند.

تفاوت علائم بیش فعالی در دختران و پسران

اختلال بیش فعالی در بین پسران سه برابر دختران رخ داده و تشخیص آن در دختران دیرتر اتفاق می افتد. در بین دختران مبتلا علائمی مانند نداشتن نظم و کم توجهی نسبت به موضاعات پیرامون و اختلال در یادگیری مهارت ها و حل مسائل شیوع بیشتری دارد.

دختران بیش فعال در زمان دبستان، دقت کمی دارند و با ضعف در یادگیری مهارت های آموزشی و حل کردن مسئله مواجه هستند. همچنین این دختران توجه چندانی به محیط پیرامون نداشته و رفتار خشونت آمیز نیز بروز نمی دهند.

پسران بیش فعال عموما حرکات و رفتارهای غیر منطقی که انگیزه و برنامه خاصی پشت آن نیست، انجام می دهند، همچنین بروز رفتار های خشونت آمیز نیز بین آنان شیوع بیشتری دارد.

کودکان بیش فعال در مدرسه

همانطوری که در قسمت های بالا بیان شد، کودکان بیش فعال، زمانی که به مدرسه می روند راحت تر و دقیق تر قابل تشخیص و درمان هستند. چون بسیاری از مولفه های شناختی بیش فعالی مثل ثابت نشستن، تمرکز کردند، حرکت ندادن بدن، تعامل اخلاقی و فیزیکی با دیگران و ... همگی در مدرسه بروز می کنند.

اگر یک فعالیت داخل کلاسی ۷ مرحله داشته باشد کودک بیش فعال بیشتر از ۲ الی ۳ مرحله از آن نمی تواند به خاطر بسپرد و آن را انجام دهد. چون در حین حرکت از مرحله A به سمت مرحله B، ریز فعالیت هایی سعی می کنند ذهن او را از مسیر مستقیم خود منحرف کنند مشابه تصویری که در بالا مشاهده کردید.

عوارض عدم درمان به موقع بیش فعالی

در صورتی که نسبت به درمان کودکان بیش فعال، توجه کافی نشود، زمینه برای ابتلا آنها به افسردگی و بروز رفتارهای ضد اجتماعی و بزهکارانه فراهم خواهد کرد.

 والدین حتماً باید در دوران کودکی نسبت به معالجه کودک بیش فعال اقدام کرده و از بروز مشکلات در دوران مدرسه جلوگیری کنند زیرا این کودکان به دلیل عدم تمرکز به درس گوش نداده و از کلاس مدام بیرون می روند که باعث افت عملکرد تحصیلی می شود.

 زمانی که این کودکان وارد دوران نوجوانی می شوند به دلیل فراموشکاری آنها را افرادی بی حواس و سهل انگار تلقی می کنند. آن ها در زمان درس خواندن و سایر فعالیت ها به دلیل فرو رفتن در رویا و خیال، قادر نیستند کارهای خود را به اتمام برسانند.

 از دیگر مشکلاتی که در اثر عدم درمان به موقع اختلال بیش فعالی به وجود می آید می توان ابتلا به اضطراب، سو مصرف مواد مخدر، اختلال سلوک، پرخاشگری، بی نظمی و بی توجهی به قوانین و مقررات، طرد شدن از گروه ها به دلیل بروز برخی رفتارها و کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس اشاره کرد.

نکات تکمیلی درباره بیش فعالی کودکان

اختلال بیش فعالی در بین پسران نسبت به دختران شیوع بیشتری داشته و خصوصیات و نشانه های متفاوتی از این اختلال در هر دو جنس بروز می کند.

در پسران بیش فعال تحرک و فعالیت زیاد اغلب مشاهده می شود اما در دختران این اختلال خود را به شکل کم توجهی نشان می دهد‌.

دختران بیش فعال معمولاً بی نظم و ساکت بوده و همچنین نسبت به موضوعات اطراف توجه خاصی نمی کنند. ولی پسران بیش فعال فعالیت ها و رفتارهای غیر منطقی بدون برنامه و یا هدف قبلی را بیشتر انجام می دهند. در محیط مدرسه دختران بیش فعال، دقت کافی نداشته و یا ضعف در آموزش مهارت ها و حل مسائل مواجه هستند اما رفتار پرخاش گرانه در آن ها دیده نمی شود.

 توجه به این نکته ضروری است، در صورتی که علائم ذکر شده در دوره های کوتاه و مقطعی مشاهده شود، طبیعی بوده و نشان دهنده اختلال بیش فعالی نیست و نمی توان هر کودکی را که شیطنت انجام می دهد بیش فعال نامید.

برخی از کودکان به دلیل قرارگیری در بعضی از موقعیت ها و یا ابتلا به بیماری ها ممکن است علائمی همانند اختلال بیش فعالی بروز دهند.

• تغییرات ناگهانی و بدون برنامه قبلی همچون طلاق، تغییر محل زندگی یا مدرسه، مرگ نزدیکان
• تشنج های نا مشخص
• استرس و اضطراب
• اختلال افسردگی
• بیماری هایی که باعث آسیب به مغز می شوند.

والدین باید توجه کنند که حتماً نیاز است که روان شناس یا روان پزشک متخصص که دارای علم و آگاهی نسبت به این اختلال است، با ارزیابی رفتار کودک، ابتلا به بیش فعالی را تشخیص دهد و نباید صرفا با دیدن چند ویژگی خاص از کودک او را بیش فعال تلقی کرد.