زمان تشخیص علائم اوتیسم در نوزاد و کودکان نوپا ۱ ساله

با توجه به شیوع روز افزون اختلال اوتیسم در بین کودکان و تاثیری منفی که بر روابط و آینده آنان دارد، اطلاع از علائم و روش های درمانی آن ضرورت دارد. کارشناسان ضعف عملکردی و نداشتن مهارت اجتماعی کارآمد مبتلایان به این اختلال را به دلیل نقص در مسیر های ارتباطی سلول های عصبی در مغز می پندارند که باعث می شود عوارضی مانند عقب ماندگی جسمی و ذهنی، اختلالات در زمینه یادگیری، مهارت های زبانی، مهارت های بینایی و شنیداری در آینده فرد به وجود آید.

والدین نقش بسیار پررنگی در جلوگیری از بروز این مشکلات دارند زیرا آنان بیشترین زمان را با کودک سپری می کنند بنابراین می توانند با مشاهده هر گونه علائم هشدار دهنده، فرآیند تشخیص را سرعت بخشیده و مراجعه به موقع به پزشک و استفاده از راهکار های درمانی موجب کنترل این اختلال شوند. به گونه ای که زندگی فرد مبتلا به سمت طبیعی تر شدن هدایت گردد.

 یکی از سوالات درباره تشخیص اختلال اوتیسم این بوده که آیا می توان فرد مبتلا را از دوران نوزادی نیز شناسایی کرد؟ به همین منظور مطالعات بسیاری صورت گرفته که نتایج آن اثبات کرده که می توان با توجه به بروز برخی شواهد احتمال داد که کودک در آینده مبتلا به اوتیسم و یا اختلالات طیف ملایم آن، سندرم آسپرگر می گردد. بنابراین والدین حتما باید معاینه های قبل از یک سالگی را جدی بگیرند.

علت ایجاد اختلال اوتیسم

با توجه به گستردگی علائم و نشانه های اختلال اوتیسم، شناخت دقیق علت ایجاد آن بسیار سخت است و تاکنون میسر نشده است اما طی پژوهش های مختلف تاثیر عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی مانند آلودگی های محیطی، عفونت های قبل از تولد، مصرف داروهای ضد تشنج در دوران بارداری بر بروز این اختلال مشخص شده است.

اغلب تا ۳ سالگی می توان با کمی دقت در رفتار کودکان، اوتیسم را تشخیص دارد. بروز علائم در برخی از نوزادان به این صورت بوده که اگرچه روند رشد طبیعی را تا سنین ۲۴ ماهگی نیز طی می کنند ولی پس از آن محدودیت هایی در مهارت های رشدی و توانایی های مربوطه رخ می دهد.

تولد نوزاد علاوه بر شیرینی و نشاطی که وارد زندگی خانواده ها می کند ولی پیمودن مسیر های رشدی و مهارت های آن توسط کودک سبب تشویش و نگرانی زیادی بر والدین می گردد. به همین منظور در این مقاله، تیم نورو لند به روش های شناسایی اختلال اوتیسم در کودکان یک ساله اشاره می کند که البته لازمه آن توجه به مراحل رشدی و عملکرد طبیعی اندام های مختلف بدن نوزاد بوده که در صورت مشاهده هر گونه مورد مشکوک  باید کودک برای ارزیابی دقیق تر نزد پزشک متخصص برده شود.

موارد هشدار دهنده اوتیسم شامل:

۱- در چهره نوزادان همواره نشاط و شادی زیادی قابل مشاهده است به طوری که اولین لبخند را در ۳ ماهگی می زنند و با افزایش سن در این توانایی نیز رشد مشاهده می شود و قادرند در ۷ ماهگی متناسب با شرایط در برابر شنیدن اسم خود، گرفتن وسایل بازی و شادی محیط اطراف و... واکنش معقول بروز دهند.

زمانی می توان احتمال داد که نوزاد به اوتیسم مبتلا است که دارای چهره ای بی تفاوت بوده و قادر به بروز هیچ گونه عکس العملی در مواجهه با صدای اطرافیان نیست‌.

۲- رشد و بهبود قدرت بینایی نوزادان با افزایش سن و ورود به یک سالگی تکمیل می گردد به طوری که در این سن قادرند اجسام و دنیای اطراف را به صورت واضح و رنگی ببینند.

از دیگر مهارت های رشدی مختص سن ۳ ماهگی کودکان، توانایی تعقیب حرکت اشیا و افراد و بروز عکس العمل متناسب با آنان است در مواردی که والدین احساس می کنند نوزاد در مواجهه با محرک های محیطی مانند سر و صدا، تغییرات نور، حرکت اشیا و افراد واکنش طبیعی ندارد باید نظر پزشک متخصص را جویا شوند زیرا این رفتار، یکی از علائم هشداری اختلال اوتیسم محسوب می شود.

۳- رشد مهارت های زبانی و گفتاری در کودکان به این صورت است که در ۹ ماهگی اولین نشانه های برقراری ارتباط را با استفاده از کلمات و جملات تک کلمه ای به کار می گیرند. زمانی نیاز است نگران شد که نوزاد نه تنها از این توانمندی بی بهره است بلکه در شرایطی که اطرافیان به ویژه والدین در تلاش اند با او حرف بزنند، بدون ابزار هیچ واژه ای، فقط به صورت فرد زل می زنند.

هم چنین در روند رشدی مهارت های گفتاری کودکان نرمال، کلمات مامان و بابا نخست به گوش می رسد سپس با تمرین و تکرار سعی می کنند در ارتباطات خود کلمات بیشتری استفاده کنند اما کودکان اوتیسمی از این جهت متفاوت هستند.

جهت بررسی دقیقتر اختلالات گفتاری کودکان اوتیسمی مطالعات بسیاری صورت گرفته که حاکی از آن بود که اغلب این گروه از کودکان به تاخیر تکلمی مبتلا می شوند و حدود ۱۵ تا ۲۰ % نیز علی رغم درک مفاهیم و جملات مختلف، هرگز قادر نیستند حرف بزنند که گاهی از عدم تمایل آنان برای بیان کلمات نشات می گیرد.

هم چنین کودکان ۲ ساله نرمال در زمان مشارکت در گفت و گو ها و برای بیان درخواست های خود، کلمات را ترکیب کرده و جملات ساده می سازند اما کودکان اوتیسمی این گونه نیستند.

۴- علاقه به بازی از مشخصه کودکان سالم است اما در کودکان اوتیسمی چنین تمایلی نه تنها دیده نمی شود بلکه ترجیح می دهند بدون حضور در بازی های مشارکتی و نوبتی، در گوشه ای به تنهایی با وسایل خود سرگرم شوند.

کارشناسان توصیه می کنند جهت بررسی و ارزیابی وابستگی کودک به وسایل اسباب بازی یک عروسک یا هر وسیله دیگر را در اختیار او قرار دهند سپس با گرفتن آن عکس العمل کودک را دقت کنند که به چه صورت است.

از دیگر شواهد مبنی بر وجود اوتیسم، تاخیر در راه رفتن است اگر در بسیاری از بیماری ها نیز از این نظر هم پوشانی وجود داشته ولی والدین باید توجه داشته باشند که در مواردی که کودک علی رغم ورود به یک سالگی قادر نیست حتی به مشکل چهار دست و پا راه برود، این احتمال وجود داشته که در آینده مبتلا به اوتیسم گردد.

۵- از دیگر مشخصه بارز کودکان اوتیسمی، مشاهده حرکات تکراری مانند چرخش دست، چرخیدن به دور خود و سایر حرکات غیر طبیعی است بنابراین بروز رفتار هایی مانند تیک های غیر طبیعی باید جدی گرفته شود.

۶- با توجه به وجود حساسیت بالایی که در رفتار کودکان اوتیسمی وجود دارد، در صورت لمس یک باره بدن آن ها نباید از مشاهده واکنش هایی مانند جیغ کشیدن ممتد، ترس شدید و فرار آنان متعجب شد.

هم چنین کودکان اوتیسمی به دلیل عواقب این اختلال، ضعف شدیدی در برقراری ارتباط دارند به طوری که ترجیح می دهند اغلب تنها بوده تا اینکه در جمع هایی که سایر هم سن و سالان هستند، حضور یابند. مشاهده چنین رفتار هایی به منزله زنگ خطر ابتلا به این اختلال است و نیازمند پیگیری های درمانی است.

۷- ناراحتی و خشم کودکان اوتیسمی نیز متفاوت با سایر کودکان است به طوری که در چنین موقعیت هایی، زمان زیادی مشغول گریه، ناسزا گویی، فریاد زدن و حتی رفتار های خود آزارانه می شود.

متاسفانه به دلیل عدم آگاهی درست از اختلال اوتیسم، مردم نسبت به کودکان اوتیسمی نگرش خوبی ندارند و آنان را هم رده افراد عقب مانده ذهنی نیز متصور می شوند که چنین نظری نه تنها درست نبوده بلکه باید اعلام کنیم طبق نتایج حاصل از مطالعات مختلف در این زمینه، فقط ۴۰ % مبتلایان از نظر هوشی کم بهره اند و مابقی می توانند مانند سایر افراد جامعه با تلاش و کسب مهارت نه تنها زندگی روزمره خود را مدیریت کنند بلکه پیش تاز در حرفه های مختلف گردند.

با توجه به نقص ارتباطی که گریبان گیر افراد اوتیسمی است برای تعاملات سازنده، نیاز دارند که افراد با اختصاص زمان کافی و استفاده از روش هایی مانند نشان دادن تصاویر، زبان اشاره، نوشتن کلمات و تایپ این مشکل را بهبود بخشند.

۸- بسیاری از کودکان اوتیسمی علی رغم مشکلات مختلفی که دارند ولی دارای استعداد شگرفی در زمینه استفاده از کامپیوتر، انجام بازی های کامپیوتری و انجام پروژه های برنامه نویسی هستند که از این نظر ممتاز هستند. بنابراین می توان برای کنترل و سرگرم شدن آنان از روش هایی مانند مطالعه و خواندن کتاب، بررسی وسایل الکترونیک و... استفاده کرد.

۹- همان طور که گفته شد کودکان اوتیسمی در مواجهه با محرک های طبیعی، حساسیت بسیار بالایی دارند و حضور در محیط هایی که دارای سر و صدا فراوان، نور پردازی شدید و... بوده، سبب بروز احساس ترس در آنان می شود.

در ادامه به بررسی علائم و نشانه های اوتیسم به صورت جزئی تر اشاره می شود. با توجه به اینکه نوزادان تمایل زیادی به برقراری ارتباط با اطرافیان به ویژه والدین دارند هر گونه نقص در این زمینه به تشخیص اختلال اوتیسم کمک می کند. از جمله شواهد و رفتار های هشدار دهنده اوتیسم در نوزادی شامل موارد زیر است:

● چهره ای بی تفاوت و عاری از هر گونه لبخند

● بی توجهی به شنیدن صدای مادر

● عدم توجه به دیگران در زمان شنیدن اسم خود

● اجتناب از برقراری تماس چشمی

● بی اهمیتی نسبت به حرکات دیگران

● تمایل به انجام حرکات تکراری مانند تکان دادن سر و چرخش سر

● نقص در یادگیری و استفاده از مهارت های گفتاری

● به کار بردن عبارات و کلمات تکراری در زمان شرکت در گفت و گو های جمعی

● عدم پذیرش تغییرات در برنامه روتین

مشاهده هر گونه از این علائم مبنی بر وجود قطعی اختلال اوتیسم نیست بلکه در صورت بروز چنین نشانه هایی نیاز است که رفتار کودک توسط پزشک متخصص ارزیابی دقیق تر گردد تا شک و شبهه ای باقی نماند.

سایر علائم و نشانه های جسمی اوتیسم

اختلال اوتیسم فقط بر مهارت های گفتاری و رفتاری کودکان تاثیر نمی گذارد بلکه بر عملکرد بسیاری از اندام های بدن نیز اختلال ایجاد می کند که اغلب پزشک متخصص برای کاهش درد و رنج آنان داروهایی را تجویز می کند از جمله:

● مشکلات گوارشی مانند نقص در هضم و بلع غذا

● بروز بیماری هایی مانند یبوست، اسهال و التهاب روده

● اختلالات خواب مانند تاخیر در به خواب رفتن و بیداری مکرر در طی شب

● نا هماهنگی در عضلات بزرگ مورد نیاز برای دویدن و بالا رفتن از ارتفاع

● عدم هماهنگی در عضلات کوچکتر

● بیماری هایی مانند تشنج و صرع

تاثیر اختلال اوتیسم بر مغز افراد

بیشترین اثری که اوتیسم بر افراد می گذارد در قسمت هایی از مغز است که در آن کنترل و مدیریت احساسات، روابط و حرکات بدنی صورت می گیرد. از دیگر تفاوت های ظاهری در برخی نوزادان اوتیسمی وجود دست و پای غیر عادی است. به عقیده کارشناسان و متخصصان این حوزه، عوامل ژنتیکی و انتقال آن از طریق توارث موجب بروز چنین نقص های ظاهری و ضعف عملکردی در برخی مناطق مغز می گردد.

غربالگری اولیه اختلال طیف اوتیسم

گروهی از عوامل و شواهد رفتاری طیف اوتیسم در برخی از مبتلایان به صورت نهفته است و معمولا با ورود به محیط های آموزشی مانند مهد کودک و مدرسه و ضعف عملکردی در روند آموزش و سایر مهارت ها این افراد شناسایی می گردند که متاسفانه به دلیل تعویق در شناسایی آنان، روش های درمانی نیز به موقع دریافت نمی شود که ضربه مهلکی بر آینده این کودکان دارد.

بنابراین توصیه می شود که والدین غربالگری که در سنین ۹ ماهگی نوزادان صورت می گیرد را جدی بگیرند و در سن ۱۸ و ۲۴ ماهگی نیز ارزیابی که برای تشخیص اوتیسم صورت می گیرد را حتما پیگیری کنند. این فرآیند به ویژه در خانواده هایی که سابقه ابتلا دارند و یا کودک رفتار های مشکوک بروز می دهد، اهمیت دو چندانی دارد. چنان چه تمایل دارید از علائم هشدار دهنده در نوزادی مطلع شوید، با ما همراه باشید.

علائم هشدار دهنده اختلال طیف اوتیسم تا سن ۳ ماهگی

از جمله علائم هشدار دهنده اختلال طیف اوتیسم تا سن ۳ ماهگی شامل موارد زیر است:

● عدم واکنش متناسب در مواجهه با شنیدن صدای بلند

● عدم تعقیب چشمی اشیا یا افراد در حال حرکت

● بی توجهی به گرفتن اشیا

● لبخند نزدن حتی در مواجهه با دیدن چهره والدین

● عدم تولید اصوات نا مفهوم مانند غان و غون

● عدم ‌تمایل به برقراری ارتباط با دیگران

علائم هشدار دهنده اختلال طیف اوتیسم تا سن ۷ ماهگی

● بی تفاوت نسبت به اتفاقات پیرامون

● عدم واکنش رفتاری نسبت به مشاهده محبت دیگران

● عدم تولید اصوات مانند صدای خنده و شادی

● بی توجهی به گرفتن اشیا

● عدم تمایل به انجام بازی مانند "داله موشه"

علائم هشدار دهنده اختلال اوتیسم تا سن ۱۲ ماهگی

● عدم توانایی استفاده از مهارت های حرکتی حتی حرکت به صورت چهار دست و پا

● عدم استفاده از مهارت های زبانی حتی به صورت تک کلمه ای

● عدم بروز حرکات بدنی مانند تکان دادن بدن یا سر

● عدم اشاره به اشیا یا تصاویر پیرامون

● عدم توانایی برای ایستادن

علائم هشدار دهنده اختلال طیف اوتیسم تا سن ۲۴ ماهگی

● عدم وجود مهارت های حرکتی

● ناتوانی برای صحبت کردن بیش از ۱۵ کلمه

● عدم شناخت درست از کاربرد وسایل خانه مانند تلفن، چنگال و...

● ناتوانی در تقلید حرکات و حرفای دیگران

● عدم توانایی در حرکت وسایل حتی چرخ یک اسباب بازی

● عدم اجرای درست دستور العمل ها

همان طور که گفته شد با توجه به گستردگی علائم و نشانه های اختلال اوتیسم تظاهر بالینی یکسانی در افراد مبتلا بروز نمی کند و پزشک متخصص متناسب با شرایط و ویژگی های شخصیتی و روانی افراد، از روش های مختلف درمانی استفاده می کنند بنابراین والدین حتما باید حمایت کافی و ارائه خدمات درمانی را در نظر داشته باشند تا آینده کودک تباه نکند.