تاثیر کار درمانی در کاهش و بهبود اختلال بیش فعالی

بیش فعالی از جمله اختلالات رشدی سنین خردسالی محسوب می شود که متاسفانه بسیاری از خانواده ها با آن درگیرند و برای تربیت و انتخاب راهکار درمانی مناسب که منجر به کاهش علائم و حرکات این کودکان شود، دچار چالش هستند. کار درمانی از جمله متد های درمانی است که در کاهش بروز اثرات بیش فعالی نقش موثری دارد به همین علت تیم نورو لند در این نوشتار به برخی از تمارین و فعالیت های آن اشاره می کند تا کمی از دغدغه ذهنی والدین بکاهد.

فعالیت ها و تمرین های موثر کار درمانی برای بهبود اختلال بیش فعالی

کار درمانی یکی از متد های درمانی محسوب می شود که در آن متخصصان با استفاده از تمارین و فعالیت های هدفمند به کاهش و کنترل علائم و رفتار ناشی از آسیب های جسمی یا روحی افراد کمک می کند.

امروزه تعداد زیادی از مردم برای کنترل علائم و رفتار ناشی از بسیاری از بیماری ها و اختلالات، به کار درمانگر مراجعه می کنند به همین دلیل امسال در روز جهانی کار درمانی، شعار "اطلاع رسانی، الهام بخشی و اثر گذاری" انتخاب شده است.

یکی از اختلالات شایع که استفاده از خدمات کار درمانی به بهبود آن کمک می کند، بیش فعالی است. کودکان بیش فعال را از روی مشخصات فعالیت زیاد، کم توجهی و انجام حرکات تکانشگری می توان شناسایی کرد که زندگی را برای این کودکان و خانواده های درگیر تا حدی زیادی سخت می کند.

معمولا علائم و شواهد ناشی از این اختلال تا قبل از ۷ سالگی در رفتار کودک مشهود است و پزشکان زمانی ابتلا کودک به این اختلال را تایید می کنند که شاهد بروز اختلالاتی در زمینه فعالیت های اجتماعی، خانوادگی، تحصیلی کودک در محیط منزل و مدرسه باشند.

سن تشخیص بیش فعالی در کودکان

با توجه به اینکه کودک در محیط خانواده رشد می کند و بیشترین وقت خود را با اعضا خانواده به ویژه والدین می گذارند، این افراد نقش تعیین کننده در تشخیص اختلالات به ویژه بیش فعالی دارند البته گاهی این علائم هشدار دهنده از چشم والدین دور می ماند و شناسایی کودکان بیش فعال در محیط مدرسه یا مهد کودک رخ می دهد.

افراد متخصص نیز در زمینه تشخیص این اختلال نقش بسیاری دارند به طوری که در یک مطالعه ابتلا اغلب کودکان مبتلا به بیش فعالی که کمتر از ۶ سال داشتند توسط روان پزشک محرز شد و افراد روان شناس اغلب ابتلا کودکان بالای ۶ سال را تشخیص دادند.

 به طور کلی در این مرحله تشخیص قطعی توسط فرد متخصص صورت می گیرد که مبنا آن مشاهده علائم و رفتار کودک است و تاکید می شود والدین  به هر کودک که شیطنت دارد، برچسب بیش فعالی نچسبانند.

شناسایی کودکان بیش فعال

از خصوصیات شاخص اختلال بیش فعالی در کودکان می توان عدم توجه به جزئیات امور، عدم تمرکز در زمان فعالیت و بازی، ناتوانی در گوش سپردن به حرف های دیگران و عدم انجام فعالیت ها و وظایف تا انتها را نام برد.

هم چنین کودکان بیش فعال به شدت فراموشکار هستند به طوری که وسایل خود را اغلب گم می کنند که این رفتار علی الخصوص در محیط مدرسه بیشتر دیده می شود که کودک وسایل را در مکان های مختلف جا می گذارد.

برای کنترل این علائم و حرکات رفتاری خاص کودکان بیش فعال معمولا از چندین روش استفاده می شود. کار درمانی از جمله این خدمات درمانی است که تلاش می کند با استفاده از انجام بازی های هدفمند و کمک از سیستم پاداش و جریمه به آموزش رفتار های مطلوب بپردازد. در ادامه به چند بازی آن اشاره می شود.

انواع بازی های کار درمانی برای کودکان بیش فعال

۱- بازی نقطه چین

روش بازی نقطه چین یا نقاشی نقطه چین با اعداد به این شکل است ک فرد نخست کف دست غیر غالب را بر سطح برگه ای می گذارد و با دست غالب پس از گشودن انگشتان، روی کف دست نقاشی هایی را ترسیم می کند.

پس از انجام چند باره این حرکت، نوشتن اعداد از ۱ تا ۱۰ به صورت متنوع و نامرتب باید صورت گیرد. مرحله آخر پیدا کردن این اعداد به ترتیب و مشخص کردن آن هاست. انجام این بازی از آن جهت اهمیت دارد که سبب افزایش توجه انتخابی کودک بیش فعال می شود.

۲- بازی ماز

اصول بازی ماز بر این بوده که باید کودک بیش فعال تلاش کند تا تصاویر منتخب که اغلب به صورت پر پیج و خم و نا منظم هستند را از ابتدای مسیر تا انتهای آن برساند.

چنان چه تصاویر منتخب دارای مفاهیم جذاب و قابل درک باشند، کودک رغبت بیشتری برای انجام آن دارد و اثرگذاری آن دو چندان خواهد شد. (به طور مثال ارسال توپ به دروازه صورت گیرد).

از مزیت های این بازی برای کودک بیش فعال، افزایش توجه و تمرکز عنوان شده است زیرا باید تلاش کند نخست تصاویر را با چشم در حافظه ثبت کند سپس به دنبال کردن جهت آن بپردازد.

هم چنین در این بازی، تقویت سیناپس ها و مسیر های مغزی نیز رخ می دهد که نتیجه آن افزایش قدرت تفکر و صبر کودک برای مشاهده آخر کار است.

۳- یافتن تفاوت ها بین تصاویر تقریبا مشابه

برای انجام این بازی کار درمانگر و یا والدین، تصاویری که مشابهت ظاهری بسیاری دارند ولی در حقیقت در جزئیات متفاوت اند را به کودک می دهند تا این اختلاف ها را یافته سپس علامت بزند.

در صورتی که انجام این بازی با تشویق و اهدا کادو همراه باشد، انگیزه کودک افزایش می یابد که نتیجه آن عملکرد نیز بهتر بود.

کاهش رفتار لجبازی کودکان بیش فعال با کاردرمانی

از دیگر اثرات کار درمانی، کاهش رفتار هایی نامطلوب مانند لجبازی عنوان شده است. کودکان بیش فعال اغلب به دو دلیل لجبازی می کنند:

● تمایل به انجام امور یا فعالیت هایی که والدین نمی پسندند.

● والدین کودک را برای انجام بعضی امور که کودک رغبت ندارد، تحت فشار قرار می دهند.

متخصصان توصیه می کنند برای جلوگیری از بروز رفتار نامناسب مانند لجبازی و یا تشویق کودک به انجام رفتار مناسب می توان از سه روش نادیده گرفتن، محروم کردن و پاداش استفاده کرد. در ادامه به نکات این راهکار ها بیشتر اشاره می شود:

● نادیده گرفتن بد رفتاری های جزئی

برخی از رفتار های نامناسب کودک بیش فعال اگرچه چندان مقبول همگان به ویژه والدین نیست ولی آسیب چندانی نیز به خود کودک یا دیگران وارد نمی کند، از جمله این موارد می توان به گریه کردن، پا به زمین کوبیدن، نق زدن، جیغ کشیدن و... اشاره کرد.

در صورت مواجهه با چنین رفتار هایی والدین باید تمام تلاش خود را برای خونسردی و حفظ آرامش انجام دهند زیرا بسیاری از این حرکات از لجبازی کودک سر چشمه می گیرند. بنابراین والدین در صورت عدم توجه به این رفتار ها، کودک به طور غیر مستقیم از کار آمد نبودن نحوه درخواست مطلع می گردد و تلاش می کند درخواست های خود را از راه بهتر مطرح کند.

برای اینکه از این روش بهترین نتایج حاصل شود توجه به این موارد کمک کننده است:

● بهتر است در مواردی که کودک این قبیل رفتار ها را بروز می دهد، والدین بدون توجه محیط را ترک کنند.

● مشغول نشان دادن خود به کار های دیگر نیز موثر است.

● از دیگر موارد بی توجهی، نگاه نکردن و مخاطب قرار ندادن کودک است.

● می توان به طور غیر مستقیم و با کمک جملاتی مانند "اگر تونستی گریه نکنی می تونی بیای بغلم و بعد اینکه غذا خوردیم، می ریم بازی کنیم" سبب توقف رفتار های نامناسب شد.

● دلسوزی و رفتار ترحم آمیز در زمان گریه کردن به تکرار این حرکات منجر می شود.

● امیدواری و امید به بهبودی، علاوه بر آرامش والدین منجر به رفتار خونسرد آنان می شود.

● تعامل سازنده بین پدر و مادر موجب می شود که این مسیر درمانی سریع تر و بهتر طی شود.

● راهکار محروم سازی یا منزوی کردن کودکان بیش فعال

استفاده از روش محروم سازی معمولا در موقعیت هایی که نادیده گرفتن چندان موثر نیست، توصیه می شود و بهتر است چنان چه کودک بیش فعال رفتار هایی مانند دعوا، کتک کاری، پرتاب وسایل به سمت اطرافیان، به کار گیری کلمات و حرف های زشت و... بروز می دهد با کمک این روش، او را متوجه کار زشت خود کرد.

کارشناسان پیشنهاد می کنند در صورتی که کودک رفتار نامناسب و خطر آفرین بروز می دهد، بهتر است برای مدت کوتاهی در یک مکان تنها گذاشته شود. البته باید به موارد امنیتی نیز حتما دقت شود تا کودک دچار مشکل نگردد. 

از نتایج این روش، تصحیح رفتار ها و حرکات نامناسب عنوان شده است زیرا کودک بیش فعال همواره تمایل دارد که مرکز توجه اطرافیان به ویژه والدین باشد، به همین دلیل به کار گیری این روش حتی برای مدت کوتاه اثرات مثبتی دارد.

در صورتی که به موارد زیر توجه شود کار آمدی این روش به شدت افزایش می یابد:

● این روش برای کودکان با سن بیش از ۳ سال کاربرد دارد.

● اتاقی که کودک قرار است در آن تنها باشد باید از لحاظ امنیتی و مواردی مانند تاریکی بیش از حد و ترسناک بودن حتما چک شود تا سبب بروز مشکلات بیشتری نشود.

● قبل از ورود به محیط و اتاق جدید حتما نیاز است دلیل این محرومیت ذکر شود تا کودک دلیل این اتفاق را متوجه شده و از تکرار آن بپرهیزد.

● والدین حتما باید تناسب سن کودک و مدت زمان محرومیت را در نظر داشته باشند تا اثر بخشی این روش مشاهده شود. به عنوان مثال قرار گیری کودک دو سال به مدت دو دقیقه و کودک پنج سال به مدت پنج دقیقه در اتاق ‌کفایت می کند.

● یکی از اشتباهات در روش محروم کردن کودک، این است که والدین حتی پس از سپری کردن این مدت به طور مداوم درباره آن رفتار صحبت می کنند و یا با ادامه دار کردن قهر، عصبانیت و سرزنش سبب لجبازی بیشتر کودک می شوند.

● به کار گیری روش تشویق و پاداش

کودک بیش فعال همواره رفتار های نا مطلوب بروز نمی دهد و مانند سایر کودکان از استعداد ها و توانمندی هایی برخوردار است. در صورتی والدین یک رفتار و حرکت مطلوب از کودک مشاهده کردند بهتر است با به کارگیری روش های تشویق کلامی مانند آفرین، احسنت و... و یا روش های غیر کلامی مانند اهدا کادو، وسایل بازی، تهیه خوراکی و... سبب تکرار آن ها شوند. برای افزایش کار آمدی این روش توجه به موارد زیر کمک کننده است:

● در زمان تعریف از رفتار های کودک باید به طور دقیق و واضح از آن صحبت شود.

● به کارگیری روش های فیزیکی مانند در آغوش گرفتن، بوسیدن و... اثر بسیار مثبتی در تکرار رفتار های مطلوب دارد.

● زمانی کودک برای آغاز یک فعالیت تردید دارد بهتر است والدین با تعریف کردن او را تشویق کنند.

● چنان چه در زمان تشویق از روش های متنوعی استفاده شود نتیجه بهتری مشاهده خواهد شد.

● نباید قبل از انجام یک کار یا فعالیت مطلوب، کودک را تشویق کرد.

● در انتخاب روش تشویق به ویژه تهیه وسایل حتما باید علاقه کودک در نظر گرفته شود.