با توجه به اهمیت اختلالات رشدی مختص سن خردسالی به ویژه مشکلات گفتاری بر زندگی و آینده کودکان، تیم متشکل از متخصصان و مشاوران نورولند مقالات زیادی درباره علائم و روش های درمانی آن ها تهیه کرده است که توصیه می شود نخست مطلب "گفتار درمانی کودکان" مطالعه شده تا با کسب اطلاعات اولیه بهتر بتوان این مطالب را درک کرد.
درباره اختلال ها بیشتر بدانید ...
برای همه ی ما به عنوان پدر و مادر فرآیند آغاز به حرف زدن و پیشرفت کودک در گفتار، فرآیند بسیار مهم و هیجان انگیزی است. درصورتیکه احساس کنیم مشکلی در گفتار کودک و توانایی او در برقراری ارتباط از طریق گفتار وجود دارد، آشفته میشویم و به دنبال راه حل میگردیم. برای حل این مشکل به شکلی مؤثر، لازم است ابتدا آشنایی اولیه ای با اختلالات مربوط به زبان و گفتار و تفاوت های آنها داشته باشیم، و سپس بدانیم که در هرسنی چه انتظاراتی از پیشرفت در زبان و گفتار منطقی است، و چه مواردی اختلال محسوب میشوند.
به این منظور ابتدا تعریف زبان و گفتار و اختلال مربوط به هرکدام را بشناسیم، و سپس در ادامه با نشانه های اختلال در گروه سنی موردنظر آشنا میشویم.
تعریف گفتار: گفتار در واقع بخشی از زبان است و به معنای قرار دادن درست حروف و آواها در کنار هم برای ایجاد کلمات و عبارات است. تلفظ صحیح و ادای درست هجاها مربوط به گفتار میشود و بیشتر به حرکات اندام های گفتاری (شش‌ها، لوله های تنفسی، حنجره، زبان، نرم کام و سخت کام، لب ها و دندان ها) مربوط است.
تعریف زبان: زبان به معنای قرار دادن کلمات و عبارات در کنار هم، با استفاده از قواعد درست برای ساختن یک جمله ی با معنی است. برقراری ارتباط مؤثر و ساختن جملات معنادار و رساندن مفهوم و منظور مورد نظر به مخاطب مربوط به زبان می شود.
اختلال گفتار
فرد مبتلا به این اختلال، در در نحوه تولید صداها برای ایجاد کلمات مشکل خواهد داشت، حروف و واج ها را جابجا یا اشتباه تلفظ میکند و با اینکه در استفاده از قواعد و ساختن جمله مشکلی ندارد اما اشتباه در ادای کلمات گفتار او را دچار مشکل خواهد کرد.
اختلال گفتار انواع مختلفی دارد که از شایع ترین آنها میتوان به چند مورد اشاره کرد:
لکنت زبان: لکنت زبان را می توان عدم توانايی در بيان روان و سليس کلمات و یا جملات با مخاطب یا مخاطبین نامید. به عبارتی دیگر لکنت زبان نوعی بیان ناقص است که فرد کلمات را بصورت کشدار، همراه با مکث و گاهی قفل شدن فک، و همچنین به همراه فشار در ماهیچه های صورت بیان می کند که باعث میشود فرد مبتلا حروف را تکرار کند، مکث کند یا در هنگام حرف زدن تیک و حرکات غیرارادی عصبی داشته باشد
اختلال نوک زبانی: نوک زبانی صحبت کردن یک اختلال گفتاری عملکردی است و این اختلال به معنی دشواری در یادگیری ایجاد برخی حروف خاص مانند /ر/، /س/ و /ز/ میباشد.
دیس آرتریا: که در این بیماری نوعی پروتئین به نام دیستروفن که به تحریک انقباض ماهیچه ای کمک می کند وجود ندارد و فقدان آن دلیل از دست دادن قدرت ماهیچه ای می شود که باعث میشود فرد مبتلا بسیار آهسته، نامفهوم و به آرامی صحبت کند، این اختلال در نتیجه ی آسیب به عضلات یا عصب ها ایجاد میشود.
آپراکسی: یکی از اثرات بیماری‌های عصبی است که باعث میشود افراد نتوانند حرکات و وضعیت‌های روزمره خود را کنترل کنندکه دلیل آن، اختلالی ست که در مسیر بین مغز و عضلات گفتاری بوجود می آید. فرد با اینکه میداند میخواهد چه بگوید و چگونه بگوید، اما عضلاتش به درستی کار را انجام نمیدهند و نمیتواند حروف را صحیح تلفظ کند. فرد مبتلا به آپراکسی حتی ممکن است نتواند بند کفش یا دکمه های پیراهنش را ببندد.
اختلال زبان
اختلال زبان یکی از انواع اختلالات ارتباطی در دوران کودکی است که کودک مبتلا، توانایی یادگیری و کاربرد زبان را ندارد و از واژگان محدود و غلط استفاده میکند. همچنین شیوه صحبت کردن او در قالب جملات کوتاه همراه با ساختارهای دستوری ساده شده، حذف کردن کلمات یا عبارت‌های مهم است. اختلال زبان می‌تواند به مشکلات متعدد دیگری نیز بیانجامد.
اختلال زبان در دو حالت بروز میکند:
اختلال زبان بیانی: که به این معناست کودک در تولید علائم آوایی و کلامی مشکل دارد و نمیتواند افکار و احساسات خود را بیان کند.
اختلال زبان دریافتی: کودک در درک و دریافت پیام‌های زبان دچار مشکل است و نمی تواند جملات دیگران را تجزیه و درک کند.
اختلال زبان بیانی-دریافتی: کودک هم در درک و دریافت پیام دیگران و هم در بیان افکار و احساسات خود مشکل دارد و بطور کلی از برقراری ارتباط مؤثر عاجز است.
گفتار درمانی کودک۲ ساله
گفتاردرمانی یا آسیب‌شناسی گفتار و زبان رشته‌ای از علوم توانبخشی است که توسط یک متخصص بالینی(گفتار درمانگر) به بررسی، تشخیص و درمان اختلالات ارتباطی، درکی، اختلالات صوت و مشکلات بلع می‌پردازد. گفتار درمانگران به درمان کودکانی می‌پردازند که در فراگیری زبان مادری یا استفاده صحیح از گفتار دچار مشکل هستند و نیز بزرگسالانی که به دلايلي مانند سكته، توانایی گفتاری خود را از دست داده اند. در این نوشتار به روش های گفتار درمانی کودک ۲ ساله که نیاز است والدین در منزل آن ها را انجام دهند، پرداخته شده است. اگرچه این قبیل تمارین بیشتر نقش پیشگیری داشته تا درمان مشکلات مربوطه.
مهارت های گفتاری کودکان
به طور کلی روند رشد مهارت های گفتاری کودکان سالم چنان سریع است که از یک لغت در یک سالگی به ۲۰ لغت در ۱٫۵ سالگی (البته برای اکثر کودکان) افزایش می یابد. به این صورت که با رسیدن به سن یک سال و نیم قادرند با استفاده از دایره لغات خود درخواست ها و نیاز های خود را مطرح کنند.
در ۲ سالگی این مهارت رشد می یابد به طوری که وچولوی شما شروع به تعریف کردن یک اتفاق به صورت خیلی ساده می کند، به خصوص درباره چیزی که روی او تاثیر گذاشته مثلا می گوید: ” آیدین تف کرد! کار بد کرد.”علاوه بر افزایش دایره لغات مورد استفاده کودک به ۵۰ واژه، هم چنین کودک می تواند جملات را نیز با یک دیگر ترکیب نموده و ارتباطات خود را گسترش دهد. برخی از مهارت های معمول یک کودک ۲۴ ماهه می تواند شامل اشاره به یک شی که شما گفتید باشد، انجام دستورات دو مرحله ای (به عنوان مثال "اسباب بازی خود را بردار و آنها را در جعبه اسباب بازی قرار بده".)، مرتب سازی اشکال و رنگ ها و بلوک های ساختمانی با استفاده از چهار عدد (یا بیشتر) بلوک.
در این سن درک درست از دستورات دو جمله ای نیز ممکن است، به طوری که اگر مادر از کودک بخواهد که لباس خود را بلند کند و در کمد قرار دهد، منظور او را می فهمد.
از جمله علائم هشداری که نشانگر وجود اختلالات رشدی است عدم استفاده درست از مهارت های گفتاری است که در این شرایط، والدین باید با دقت و توجه لازم روند رشدی کودک را بررسی کنند تا در اسرع وقت از این مشکل با خبر شده و پیگیری های درمانی را آغاز کنند.
در موارد زیر مراجعه به یک گفتار درمانگر الزامی است:
- تأخیر در شروع گفتار در کودکان
- اشکال در تلفظ اصوات گفتاری
- عدم برقراری ارتباط کلامی یا غیر کلامی از سوی کودك
- اختلال در رواني گفتار (لكنت)
- کم شنوایی یا ناشنوایی
- اشکال در درک کلام
- اختلال در بلع
- در صورت تشخیص بروز هر یک از اختلالات فلج مغزی، اوتیسم، اختلال یادگیری
- ختلال در صدا
- اگر گفتار کودک نسبت به سنش، قابل فهم نباشد. والدین باید حدود نیمی از گفتار کودک خود را در ۲ سالگی متوجه شوند
- و بصورت کلی هر اختلالی که در دوران کودکی یا بزرگسالی بر درک یا بیان گفتار و يا کیفیت صدا یا عمل بلع تأثیر منفی بگذارد.
در صورت عدم مراجعه به موقع، نه تنها این مشکلات گفتاری رفع نشده بلکه میزان موفقیت روش های درمانی نیز به شدت کاهش می یابد. کودکان ۸۰درصد زبان را تا سه سالگی یاد می گیرند. بنابراین این باور غلط را حذف کنیم که اگه حرف نزد تا سه سالگی صبر کن!!در ادامه به چند روش گفتار درمانی کودک ۲ ساله در منزل اشاره می شود تا والدین به کمک آن ها بتوانند راحتر آن را مدیریت کنند:
بازی با صدا و فعالیت های اولیه تولید گفتار
بازی با صدا یک نتیجه ی طبیعی از اغلب فعالیت های حرکتی دهان در نوزادان میباشد. زمانی که نوزاد از طریق ماساژ و سایر تحریکات دهانی از ساختار های دهانی خود آگاه شد، صداسازی بیشتری از خود نشان میدهد و این صداسازی ها را بیشتر تکرار میکند. صداسازی های نوزاد در جلسه درمانی تقویت میشود و در یک بافت محاوره ای تقلید، تشویق و تحسین صدای کودک انجام می شود. پاسخ به این صداسازی ها یک تقویت بسیار مطلوب میباشد. علاوه بر این فرایند نوبت گیری روزانه در حین تولید صدا برای درک ماهیت نوبت گیری در مکالمه بسیار حائز اهمیت است.
در صورت عدم مراجعه به موقع، نه تنها این مشکلات گفتاری رفع نشده بلکه میزان موفقیت روش های درمانی نیز به شدت کاهش می یابد. در ادامه به چند روش گفتار درمانی کودک ۲ ساله در منزل اشاره می شود تا والدین به کمک آن ها بتوانند راحتر آن را مدیریت کنند:
ارائه الگوی گفتاری مناسب
والدین همواره الگوی رفتاری فرزندان خود محسوب می شوند که این نقش در یادگیری مهارت های آموزشی پررنگ تر است بنابراین نیاز است که والدین جهت آموزش بهتر این مهارت ها، در زمان حرف زدن جملات ساده و قابل فهم را به کار ببرند تا کودک نیز متناسب با شرایط سنی از مفهوم جملات آگاه شده و بتواند کلمات و عبارات را تکرار نماید.
ویژگی‌هایی مانند آهنگ اغراق شده، زیر و بمی بالا، تغییر بیشتر در زیر و بمی ، طول عبارات کوتاه شده، سرعت پایین تر و مکث های طولانی تر، موضوعات محدود به اینجا و اکنون، حمایت بافتی بیشتر، تکرار بیشتر به نسبت مکالمات بزر‌گسالان نکاتی ست که باید در این سبک ارتباط به آن توجه کنید.
حتی در مراحل اولیه کودکان به این تفاوت های موجود در تعامل با والدین حساس اند و گفتار کودک مدار از این حساسیت ادراکی کودکان استفاده می کند. این سبک ارتباطی کفایت مکالمه ای کودک و ظرفیت پردازشی محدود او را تقویت می کند و ابزار قوی برای جلب و حفظ توجه کودک است.
تهیه آلبوم ار تصاویر بریده شده
یکی دیگر از روشهای تشویق و آموزش حرف زدن کودک در منزل ساخت آلبوم تصاویر است . تصاویر مورد علاقه کودک و آشنا را از کتاب مختلف ببرید و در یک البوم جمع کنید. در مورد تصاویر با هم صحبت کنید. تصاویر را طبقه بندی کنید ( خوراکیها ، لوازم حمام ، حيوانات و..).
بعضی از مواقع عمدتا یک تصویر از طبقه دیگر را در جای طبقه اشتباه بگذارید ( تصوير حوله را میان تصاویر خوارکيها بگذارید و در مورد اشتباه رخ داده شده صحبت کنید. بسیار مهم است که در ساخت این آلبوم کودک همراه با والدین مشارکت داشته باشد.
بازی با کلمات پرسشی
مشارکت در بازی و مطرح کردن پرسش های مرتبط موجب می شود کودک برای گفت و گو اشتیاق بیشتری داشته باشد. البته نباید از این نکته غافل شد که تناسب سوالات با سن کودک الزامی است .
سعی کنید سوالاتی را بپرسید که اطمینان دارید کودکتان می تواند پاسخ آن را بدهد و یا با کمی راهنمایی قادر به پاسخگویی است . می توانید آرام آرام ، سوالات سختتری بپرسید . سوالاتی که می پرسید باید متدوال ، پر کاربرد و مربوط به امور روزمره کودکتان باشد.
در ابتدا می توانید از سوالات "بلى و خير " شروع کنید. از او بپرسید " تو پسری؟ ” تو بال داری؟"...تا با توجه به درک خود پاسخ دهد. در صورت مشاهده نتایج مثبت می توان از سوالات سخت تر نیز استفاده کرد. از جمله این سوالات می توان به این موارد اشاره کرد:
چند تا دست داری؟ مامان دوست داری؟ غذای مورد علاقه ات چیه؟
تکرار و گسترش جملات کودک
والدین در مواجهه با مشکلات گفتاری کودک علاوه بر آموزش مهارت های مرتبط، نیاز دارند که صبر و شکیبایی خود را نیز افزایش دهند. در مواردی برخی والدین با مشاهده مشکلات گفتاری کودک، کنترل خود را از دست داده و علاوه بر تکمیل جملات او، از عبارات با بار منفی استفاده می کنند مانند: "جمله ات را کامل کن، منظورت چی بود؟ درست حرف بزن".
به توصیه کارشناسان در چنین مواقعی که کودک جملات را نصفه بیان می کند یا اشتباهات لفظی دارد، والدین باید با حوصله و لحن طبیعی، خود جملات را تکرار و گسترش دهند تا در این حین علاوه بر جلوگیری از ضربه روحی کودک، آموزش درست نیز رخ دهد. به طور مثال در صورتی که کودک گفت غذا، پدر و مادر باید بگویند غذا؟ گرسنه شدی؟ برات بیارم؟ چی دوست داری بخوری؟
اشتباهات کودک با تکرار جمله ی صحیح، تصحیح کنید
فرض کنید سر سفره نشستید و در مورد نمک و مضرات و خواص آن صحبت می کنید. این مکالمه آن قدر سریع خواهد بود که کودک توانایی پردازش ذهنی آن را نخواهد داشت بنابراین درک زیادی از بحث در ذهن کودک شکل نخواهد گرفت و در نتیجه او هیچ راهی برای ورود به بحث و حرف زدن نخواهد داشت.
هنگامی که می خواهید فرزندتان وارد بحث شود آرام صحبت کنید،کلماتی که برای کودک آشناست را به زبان بیاورید و سعی کنید کودک را مورد خطاب قرار دهید. با این روش شما به کودک حس در جمع بودن را می دهید و از طرف دیگر به او فرصت می دهید پردازش ذهنی راجع به کلمات گفته شده را انجام دهد و آماده ی پاسخ دادن بشود.
به کارگیری گفتار کودکانه توسط والدین
با توجه به اینکه کودکان در سن پایین نمی توانند مفاهیم جملات و کلمات والدین را به خوبی درک کنند، توصیه می شود از گفتار کودکانه استفاده شود. البته باید یادآوری کنیم که نباید استفاده از این لحن گفتاری در تمامی شرایط و به دلیل جلب توجه به کار نرود که لطمه بیشتری بر روند آموزشی دارد در چنین مواقعی کودک نه تنها نمی تواند کلمات جدید را بیاموزد بلکه به این لحن نیز عادت می کند و کار سخت تر خواهد شد.
خواندن اشعار کودکانه
وقتی کودک سرحال است و مشکلی از نظر خواب، خستگی، گرسنگی، … ندارد. کنار او بنشینید و آرام برایش شعرهای ریتمیک و آهنگین با کلمات ساده بخوانید و وقتی او شروع به صداسازی میکند با صورتی خندان به او نگاه کنید و هنگامی که او مکث میکند شما شروع به شعر یا آوا سازی کنید و مجدداً هنگام خواندن یا همان آوا سازی او فقط گوش کنید. بدین ترتیب رعایت نوبت در صحبت کردن و گوش دادن را به او آموزش میدهید. در آغاز متوجه این نظم نمی‌گردد ولی کم کم متوجه میشود و سعی میکند او هم رعایت کند.
آشنا سازی کودک با وسایل مختلف
کودکان ذاتاً کنجکاو هستند و تمایل عجیبی برای کشف و اطلاع از وسایل پیرامون دارند، بهتر است خانواده ها چنین وضعیتی را غنیمت شمرده و با قرار دادن وسایل مختلف در اطراف او، گفت و گو آغاز کنند به عنوان مثال این لباس، من این لباس می پوشم و پارک می روم... .
تلاش کودک
تلاش‌های کودک خود را برای برقراری ارتباط به وسیله نگاه کردن به او، صحبت کردن و تقلید اصوات او، تقلید خنده و حالات صورت او، تقویت کنید. به کودک خود بیاموزید که اعمالی مثل "دالی بازی" "دست زدن" "بوس فرستادن" "بای بای کردن" را تقلید کند.
بازی با صدا و فعالیت های اولیه تولید گفتار
بازی با صدا یک نتیجه ی طبیعی از اغلب فعالیت های حرکتی دهان در کودکان میباشد. زمانی که کودک از طریق ماساژ و سایر تحریکات دهانی از ساختار های دهانی خود آگاه شد،صداسازی بیشتری از خود نشان میدهد و این صداسازی ها را بیشتر تکرار میکند. صداسازی های نوزاد در جلسه درمانی تقویت میشود و در یک بافت محاوره ای تقلید، تشویق و تحسین صدای کودک انجام می شود. پاسخ به این صداسازی ها یک تقویت بسیار مطلوب میباشد. علاوه بر این فرایند نوبت گیری روزانه در حین تولید صدا برای درک ماهیت نوبت گیری در مکالمه بسیار حائز اهمیت است.
چند فعالیت دیگر برای رشد گفتار و زبان در کودکان (از تولد تا دوسالگی)
- کودکتان را به تولید صداها تشویق کنید.مثلا ما، با، د....
- کودکتان را تشویق کنید تا صداهای مختلفی نظیر /با/ و /دا/ تولید کند.
- با برقراری تماس چشمی، پاسخ دادن با گفتار و تقلید صداسازی های کودک با الگوهای متفاوت تلاش های او را تقویت کنید.مثلا با تغییر زیر و بمی صدایتان حالت پرسش را نشان دهید.
- از خنده ها و حالات چهره ای کودکتان تقلید کنید.
- زمانی که پوشک کودکتان را تعویض میکنید، به او غذا میدهید یا به او لباس میپوشانید، با او صحبت کنید.
- نام رنگ ها را بگویید.
- اعداد را بشمارید.
- از حرکات معناداری مثل تکان دادن دست برای خداحافظی استفاده کنید.
- صدای حیوانات را بگویید. مثلا هاپو میگه هاپ هاپ.
- تلاشش را برای برقراری ارتباط تشویق کنید.
- به کودکتان بیاموزید از فعالیت های شما تقلید کند، دست زدن، بوس فرستادن،و بازی های انگشتی مثل لی لی حوضک و دالی موشه.
- به تک کلماتی که میگوید چیزی اضافه کنید.مثلا کودک شما میگوید هاپو.شما بگویید هاپو خوابیده.هاپو سیاهه،و...
نشانه های وجود مشکل احتمالی در حرف زدن کودک
باید نسبت به کودکی که به صداها پاسخ نمی دهد یا نمی تواند با در آوردن صدا، منظور خود را برساند، دقیق باشید. بین ۱۲ تا ۲۴ ماهگی اگر در کودکتان موارد زیر را می بینید آن را پشت گوش نینداخته و پیگیر باشید:
- استفاده نکردن از اشاره و ادا مثل تکان دادن دست در هنگام خداحافظی تا ۱۲ ماهگی.
- استفاده از ایماء و اشاره در ارتباطات به جای به کارگیری کلمات تا ۱۸ ماهگی.
- داشتن مشکل در تقلید صدا تا ۱۸ ماهگی.
- داشتن مشکل در فهم درخواست های کلامی ساده و انجام آنها.
قبل از ۱۲ ماهگی، کودک باید به صداها هم توجه نشان دهد کودکانی که نسبت به صداها عکس العمل نشان نمی دهند ممکن است دچار مشکلات شنوایی باشند.
اگر کودک ۲ ساله شما مشکلات زیر را داشت، حتما او را توسط متخصص مورد سنجش و بررسی قرار دهید
- اگر او فقط می تواند کلمات و عکس العمل ها را تقلید کند و خود قادر به تولید کلمات یا اصطلاحات به طور خود آگاهانه نیست.
- اگر فقط قادر به بیان صداها و کلمات خاصی که تکرار می شوند می باشد و نمی تواند از گفتار برای ارتباط بیشتر استفاده کند.
- نمی تواند دستورات ساده را بفهمد و اجرا کند.
- اگر تن صدای نا متعارفی دارد (مثلا صدای خشن و گوشخراش یا صدای تو دماغی دارد).
- اگر گفتار کودک نسبت به سنش، قابل فهم نباشد. والدین باید حدود نیمی از گفتار کودک خود را در ۲ سالگی متوجه شوند.
کودك من صداها را بد تلفظ ميكند به گونه اي كه گاهي متوجه كلامش نميشوم،و يا افراد غريبه از من ميپرسند كودكتان چي گفت⁉من چه كار بايد بكنم؟
كودكان در سنين مختلف رشد گفتاري مجاز به بد تلفظ كردن برخي صداها ميباشند وهمين امر موجب كاهش وضوح گفتار كودك ميشود به عنوان مثال ما نميتوانيم انتظار داشته باشيم كودك دو ساله صداي (ر) را توليد كند ولي تشخيص اينكه كودك شما در محدوده طبيعي هست يا خير فقط بعد از ارزيابي كه توسط يك گفتاردرمانگر انجام ميشود ميسر ميشود وگاهي اوقات مراجعه زود هنگام باعث ميشود كودك با كمترين كمك مشكل خود را حل كند و درنهايت گفتار بهتر كودك منجر به برقراري بهتر ارتباط وي با اطرافيانش و افزايش اعتماد به نفسش ميشود.
در آخر باید به والدین یادآوری کنیم که در موفقیت روش های درمانی مهم ترین نکته زمان تشخیص و شروع استفاده از خدمات گفتار درمانی است. بنابراین نباید از علائم هشدار دهنده آن در روند رشدی غفلت ورزید و خانواده ها باید با مشاهده هر گونه شواهد مبتنی بر وجود اختلال، کودک را جهت ارزیابی دقیق تر نزد پزشک متخصص ببرند.
موسسه نورولند با داشتن تیم حاذق و با تجربه از افراد متخصص می تواند در زمینه شناسایی و درمان اختلالات گفتاری کمک بسیاری به خانواده ها نماید. توصیه می کنیم برای شناخت بهتر اختلالات گفتاری سایر مطالب سایت را که در قسمت پایین نیز قابل مشاهده هستند را مطالعه کنید.
شما می توانید از طریق فرم زیر مشکل کودک خود را با ما در میان بگذارید. کارشناسان ما در با توجه به زمان مقتضی با شما تماس بگیرند.
افزودن دیدگاه جدید