تعریف و روش های تشخیص انواع اختلال یادگیری در کودکان: آزمون های ارزیابی و انواع آنها

روش های تشخیص اختلال یادگیری در کودک و راهکارهای درمانی جهت رفع رفتارهای نابهنجار:

روش های تشخیص اختلال یادگیری، یکی از مهمترین مباحث در علم روانشناسی کودکان به شمار می رود. اختلال در یادگیری مهارت ها و اطلاعات جدید به بروز مشکلات زیادی در کودکان منجر می شود. ناتوانی در یادگیری به معنای آن نیست که کودک از هوش و استعداد کافی جهت به ذهن سپردن اطلاعات و مطالب مختلف برخوردار نیست. سیستم یادگیری مغز کودکان به گونه ای متفاوت برنامه ریزی شده است. همین امر باعث خواهد شد تا کودک اطلاعات بیرونی را متفاوت تر از دیگر همسن و سال های خود درک نماید. 

اختلال یادگیری در کودکان در زمینه های مختلفی نظیر: خواندن، نوشتن، استدلال، صحبت کردن و گوش دادن اتفاق می افتد. اگر این مشکلات به طور مدام برای کودک ایجاد شود، به معنای این است که او از اختلال و ناتوانی یادگیری رنج می برد. خوشبختانه، امروزه آزمون های ارزیابی مختلفی جهت سنجش مهارت ها و رفتارهای کودک وجود دارد که باید توسط روانشناسان و روان درمانگرها انجام شوند. با استفاده از این آزمون ها می توان نوع اختلال یادگیری را در کودک به راحتی شناسایی کرد. والدین گرامی هم باید از همان ابتدا، رفتارهای کودک خود را مورد بررسی دقیق قرار داده تا به هنگام بروز هرگونه اختلال یادگیری جهت رفع زودهنگام این گونه رفتارهای نابهنجار اقدام نمایند. در این مقاله قصد داریم تا شما عزیزان را با انواع اختلالات یادگیری و روش های تشخیص آنها آشنا نموده و اطلاعات جامعی را در اختیارتان قرار دهیم. پس با ما در ادامه مطلب همراه باشید.   

روش های تشخیص اختلال یادگیری و هر آنچه که باید در اینباره بدانید

روش های تشخیص اختلال یادگیری در هر کودکی با کودک دیگر کاملا متفاوت گزارش شده است. به عنوان مثال، یک کودک می تواند عاشق کتاب خواندن باشد. اما از مفهوم ریاضی و معادلات آن چیزی سر در نیاورد. یا کودک نمی تواند به خوبی با بزرگسالان ارتباط برقرار کرده و معنای رفتارهای آنها را به خوبی درک نماید. مثال ها در این زمینه بسیار زیاد است. اگر این گونه مشکلات را در فرایند یادگیری فرزند خود مشاهده کردید باید بلافاصله دست به عمل شده و یک راه حل مناسب جهت رفع این معضل پیدا نمایید. اگر اختلال یادگیری در همان اوایل ظهور آن درمان شود، فرزند دلبندتان خواهد توانست از تمام توانایی های خود به نحو احسنت استفاده کند. 

روش های تشخیص اختلال یادگیری در کودکان آسان بوده و راهکارهای زیادی جهت درمان آن وجود دارد. بسیاری از والدین تصور می کنند که اختلالات یادگیری بر سر راه موفقیت فرزندشان در دوران تحصیلی، مانع ایجاد خواهد کرد. اگرچه این احتمال می تواند برای والدین دردناک و بسیار غم انگیز باشد. برچسب زدن کند ذهن بودن به کودک نمی تواند دردی را دوا کند. همانطور که در جملات پیشین هم اشاره نمودیم کودکان دارای اختلال یادگیری در زمینه های مختلف توانسته اند به موفقیت برسند. هوش این بچه ها به مانند دیگر هم سن و سال های خود بوده و هیچ تفاوتی در این زمینه وجود ندارد. تنها نیاز است که از راهکارهای درمانی مختلف جهت آموزش سبک های مختلف یادگیری به کودکان دچار این اختلال استفاده شود. 

آشنایی با روش های تشخیص اختلال یادگیری در کودکان

تنوع گسترده ای از اختلالات یادگیری در کودکان وجود دارد. به همین دلیل امروزه، روش های تشخیص اختلال یادگیری با دشواری همراه شده است. در بعضی مواقع امکان دارد که کودک از خود هیچ گونه علائم و مشخصات واحدی جهت شناسایی این اختلال بروز ندهد. البته در مواردی این علائم به گونه ای واضح و آشکار بوده که می توان به راحتی اختلال یادگیری در کودکان را شناسایی نمود. مراحل رشد نرمال برای کودکان و توجه به تفاوت های رشدی آنها یکی از مهمترین نشانه هایی بوده که می توان این معضل را به موقع شناسایی و جهت رفع زودهنگام آن اقدام نمود. این نشانه ها تا زمانی که کودک پا به سن نگذاشته، راحت تر قابل تشخیص خواهند بود. در این زمینه می توان از راهنمایی های پزشک متخصص اطفال استفاده نمود. در ادامه مقاله به رایج ترین اختلالات یادگیری در کودکان اشاره خواهیم کرد. با توجه به علائم هشداردهنده زیر می توانید اختلالات یادگیری را به راحتی در کودک خود شناسایی کنید.

اختلال خوانش پریشی (دیسلکسی)

این اختلال در بین کودکان بسیار رایج بوده و به ناتوانی در خواندن (تشخیص صداها و یادگیری ارتباط آنها با حروف و لغات) اشاره می کند. این دسته از کودکان دارای هوش طبیعی بوده و حتی امکان دارد علائم آن تا بزرگسالی ادامه پیدا کند. ژنتیک و سوابق خانوادگی از جمله مهمترین عوامل تشدید کننده اختلال خوانش پریشی در کودکان به شمار می روند. علائم این اختلال عبارتند از:

• دیر به حرف آمدن کودک
• فراگرفتن لغات جدید با دشواری
• بروز مشکل در بیان ریتم جمله و حروف لغات
• بروز مشکل در تلفظ درست واژه
• بروز مشکل در یادگیری زبان خارجی

اختلال در یادگیری ریاضی (دیس کالکولی)

روش های تشخیص اختلال یادگیری ریاضی که به آن دیس کالکولی گفته می شود، در کودکان بسیار آسان است. این اختلال بیشتر در مورد ۱۱ درصد از کودکان بیش فعال، اتفاق می افتد. این دسته از کودکان در تمام زمینه های ریاضی از جمله: انجام محاسبات، پول شمردن، بیان زمان و... مشکل دارند. اختلال در یادگیری ریاضی معمولا با اختلال خواندن به طور همزمان اتفاق می افتد. درمان این اختلال بر عهده روانشناسان و کاردرمانگرها بوده و می توان از راهکارها و آزمون های ارزیابی مختلف جهت رفع مشکل اقدام نمود. از جمله مهمترین علائم اختلال در یادگیری ریاضی می توان به موارد زیر اشاره کرد.

• بروز مشکل در یادگیری مسائل ریاضی
• ناتوانی در انجام محاسبات ریاضی
• مختل شدن کار و زندگی روزمره
• ناتوانی در یادگیری ریاضی در مدارس

اختلال نوشتار پریشی (دیسگرافیا)

این اختلال به ناتوانی در نوشتن منجر می شود. در واقع، این اختلال عصبی می تواند عملکرد کودکان و همچنین بزرگسالان را تحت تاثیر قرار دهد. علت بروز این اختلال در کودکان و بزرگسالان نامشخص است. این اختلال می تواند در اثر یک رویداد آسیب زا اتفاق بیفتد که اثر آن همچنان در بزرگسالی قابل مشاهده خواهد بود. این دسته از افراد به هنگام تمرکز و نوشتن با مشکلات عدیده ای مواجه هستند. این اختلال می تواند به راحتی عملکرد دانش آموزان را به هنگام نوشتن در کلاس درس تحت تاثیر قرار دهد. مهمترین علائم ناشی از اختلال دیسگرافیا عبارتند از:

• بروز مشکل در نوشتن جملات
• ایجاد مشکل به هنگام تجسم واژه ها و حروف در ذهن قبل از نوشتن آنها بر روی کاغذ
• ناتوانی در نگه داشتن وضعیت ثابت بدن و دست به هنگام نوشتن
• نوشتن نادرست واژه ها (غلط املایی)
• فشار بیش از حد وارد کردن به دست به هنگام نوشتن

اختلال پردازش حسی در کودکان (بینایی و شنوایی)

روش های تشخیص اختلال یادگیری حسی از جمله دیگر مباحث مهم در روانشناسی کودکان به شمار می رود.  والدین چطور می توانند اختلال پردازش حسی در فرزند خود را تشخیص دهند؟ اختلال پردازش شنوایی و پردازش بینایی مانع برقراری ارتباط کودک با محیط اطراف می شوند. همین امر می تواند کودک را در ارتباط با معلم و همکلاسی های خود با مشکل مواجه سازد. اختلال پردازش شنوایی تنها در ۵ درصد از کودکان مدرسه ای اتفاق می افتد. در این اختلال کودک کلمه ها و جمله ها را به اشتباه درک کرده و به اطراف خود به نادرستی واکنش نشان می دهد. اختلال پردازش بینایی در کودکان مشکلات بیشتری را به بار خواهد آورد. ناتوانی در تمیز اشکال و حروف الفبا، بروز اختلال در درک موقعیت اجسام در فضا و.. از جمله مهمترین علائم اختلال پردازش بینایی در کودکان به شمار می روند. راهکارهای جبرانی زیادی جهت درمان اینگونه اختلالات وجود داشته که باید توسط کاردرمانگرها و روانشناسان انجام شود. 

اختلال در یادگیری های غیرکلامی (NLD)

روش های تشخیص اختلال یادگیری به دلیل تنوع و گستردگی زیاد آن در کودکان و بزرگسالان، دشوار گزارش شده است. همانطور که می دانیم ارتباطات غیرکلامی، بخش زیادی از روابط انسان ها با همدیگر را تحت تاثیر قرار می دهد. اما با این حال، درصد کمی از افراد هستند که در یادگیری های غیرکلامی با مشکل مواجه هستند. در واقع، درک حالت های صورت و زبان بدن افراد برای این دسته از مبتلایان به این اختلال بسیار دشوار است. ژنتیک را می توان مهمترین عامل در ایجاد این اختلال در کودکان و حتی بزرگسالان دانست. اکثر افراد دارای هوش بالا به این اختلال فراگیر مبتلا هستند. این افراد از درک بخش مهمی از معنا و مفهوم کلام ناتوان بوده و نمی توانند واکنش مناسبی از درک مطالب شفاهی یا کتبی از خود بروز دهند. از جمله مهمترین نشانه های ناشی از این اختلال در یادگیری های کلامی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• بروز مشکل در فهم و درک عمیق از حالات بدن و چهره
• ناتوانی و بروز مشکل در انجام فعالیت های مختلف
• ناتوانی در درک اشاره و کنایه های افراد
• وابسته بودن بیش از حد به اعضای خانواده خود
• عدم تطبیق خود با تغییرات جدید در آینده

روش های تشخیص اختلال یادگیری در کودکان چگونه انجام می شود؟

روش های تشخیص اختلال یادگیری در کودکان با توجه به معیارهای مختلفی انجام می شود. از آنجا که اختلالات یادگیری در هر فردی با فرد دیگر متفاوت بوده، پس باید هر کدام از آنها به طور مجزا مورد بررسی قرار گیرند. جهت تشخیص اینکه کودک دچار اختلال یادگیری است از ۳ فاکتور اساسی استفاده می کنند.

1. توجه به توانمندی های ذهنی کودک
2. توجه به رفتارهای اجتماعی یا تطبیقی کودک
3. توجه به یک سری اختلالات در دوران کودکی (ناتوانی در یادگیری)

پس از بررسی این موارد از رده بندی های مختلف نظیر: خفیف، متوسط، شدید و خیلی شدید جهت توصیف میزان اختلال یادگیری استفاده می شود. در صورت بروز اختلالات شدید یادگیری، ضریب هوشی فرد بررسی شده و سپس بعد از مشخص شدن نوع مشکل می توان جهت رفع زودهنگام آن از همان دوران کودکی اقدام نمود. به عنوان مثال، افراد دارای ضریب هوشی ۲۰ الی ۳۴ و ۳۵ الی ۴۹ به ترتیب از اختلال یادگیری شدید و متوسط رنج می برند. جهت تشخیص اختلال یادگیری تنها نباید به ضریب هوشی اکتفا نمود. بلکه فاکتورهای مهم دیگری وجود داشته که اطلاعات همه جانبه ای در مورد نیازهای کودک را در اختیار کاردرمانگرها و روانشناسان قرار می دهند.   

اهمیت استفاده از آزمون های ارزیابی اختلال یادگیری در کودکان

روش های تشخیص اختلال یادگیری در کودکان، کار چندان ساده ای نخواهد بود. زیرا فاکتورهای دیگری به غیر از مواردی که در جملات بالا اشاره شد، می توانند بر یادگیری افراد در دوران کودکی تاثیر منفی بگذارند. مواردی نظیر: اتفاقات ناگوار در دوران کودکی، افسردگی، اضطراب، ضربه های عاطفی شدید و... می توانند فرایند یادگیری مهارت های مختلف را با دشواری همراه سازند. در این شرایط، درک رفتارهای نابهنجار کودک، ذهن والدین را به خود درگیر خواهد کرد. در صورت بروز یک سری علائم، حتما باید با یک متخصص و روان درمانگر جهت حل زودهنگام مشکل مشورت نمود. امکان دارد در بعضی مواقع، والدین نتوانند به خوبی اختلالات یادگیری را در کودک خود تشخیص دهند. زیرا در بعضی موارد مشاهده شده که علت اینگونه اختلالات در یادگیری به دلیل بیش فعال بودن و سایر مشکلات رفتاری در کودک است. به همین دلیل نیاز است از مشاوره های متخصصان در این زمینه استفاده نمود تا بتوان به یک برنامه درمانی پس از ارزیابی دقیق مشکل دست یافت. 

آزمون های ارزیابی اختلال یادگیری، وجود چنین عارضه هایی را در فرد مشخص خواهد کرد. البته باید با توجه به نیازهای کودک و بررسی دقیق نوع اختلال یادگیری از آزمون مرتبط با مشکل مورد نظر استفاده نمود. مشاهده گر به هنگام انجام مراحل ارزیابی می تواند اطلاعات همه جانبه ای را در مورد ویژگی های رفتاری کودک به دست آورده تا بتواند دلایل اختلال یادگیری او را مشخص نماید. اختلالات یادگیری باید در همان دوران کودکی بررسی و جهت رفع آنها اقدامات لازم را انجام داد. در صورت تثبیت و ماندگاری این رفتارهای نابهنجار، امکان دارد فرد در دوران بزرگسالی با مشکلات بیشتری در امور کاری و زندگی خود مواجه شود. در صورت عدم رفع اختلال یادگیری، اعتماد به نفس کودک از حضور پررنگ در اجتماع و محیط خانواده از بین خواهد رفت. از جمله مهمترین پیامدهای عدم درمان اختلالات یادگیری در کودکان می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• تحمل اضطراب و فشارهای زیاد جهت حضور در جامعه و ارتباط با دیگران  
• کاهش اعتماد به نفس کودک
• عملکرد پایین کودک و افت تحصیلی او در مدرسه
• وابستگی بیش از حد به دیگران 
• عدم تمایل به پیشرفت و یادگیری مهارت های مختلف
• منزوی شدن و دوری کودک از حضور در محیط خانواده و اجتماع

اختلالات یادگیری در محیط مدرسه، زودتر نمایان می شوند. معلمین مدرسه در صورت مشاهده علائم خاص باید به والدین کودک هشدار داده تا آنها با کمک روان درمانگرها جهت رفع زودهنگام اینگونه مشکلات، هر چه سریعتر اقدام کنند. 

آشنایی با انواع آزمون های ارزیابی اختلال یادگیری در کودکان

آزمون های مختلفی جهت تشخیص اختلال یادگیری وجود داشته که اطلاعات زیادی را در مورد رفتارهای نابهنجار کودکان در اختیار مشاهده گر قرار می دهند. انواع مختلفی از آزمون های ارزیابی اختلال یادگیری کودکان در مدارس انجام می شود. آن چیزی که مهم است این است که تنها با استناد بر یک آزمون واحد نمی توان نوع اختلال یادگیری را در کودک تشخیص داد. از جمله رایج ترین آزمون های ارزیابی اختلال یادگیری که در مدارس مورد استفاده قرار می گیرند، می توان به موارد زیر اشاره نمود:

آزمون ارزیابی هوش جهت تشخیص اختلال یادگیری کودکان

یکی از بهترین روش های تشخیص اختلال یادگیری، ارزیابی کودکان از طریق آزمون های هوش است. مشاهده گر با استفاده از آزمون های هوش می تواند IQ کودک را سنجیده و نقاط قوت و ضعف او را به خوبی تشخیص دهد. تست های هوش بسیار متفاوت بوده و با استفاده از آنها می توان نوع اختلال یادگیری کودک را شناسایی نمود. البته ناگفته نماند که از تست های هوش میتوان علاوه بر سنجش ظرفیت هوشی کودکان برای تشخیص اختلالات یادگیری در خردسالان و بزرگسالان استفاده نمود. از جمله رایج ترین تست های هوش معتبر در کشور عبارتند از:

• Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence ‪(WPPSI)‬ = مقیاس ارزیابی هوش وکسلر برای گروه های کودکستانی/ دبستانی 
• Wechsler Intelligence Scale for Children ‪(WISC)‬ = مقیاس ارزیابی هوش وکسلر برای خردسالان
• Wechsler Adult Intelligence Scale ‪(WAIS)‬ = مقیاس ارزیابی هوش وکسلر برای بزرگسالان
• Stanford-Binet Intelligence Test = مقیاس ارزیابی هوش استنفورد – بینه از طریق پنج عامل مهم توانایی-شناختی 
•  (DAS) = مقیاس‌های سنجش توانایی‌های افتراقی (بررسی سنجش توانمندی های شناختی نظیر: سرعت پردازش و نامگذاری، پردازش واج شناختی، حافظه کاری کلامی و دیداری، تشخیص و تطبیق بصری)
• Raven’s Progressive Matrices = تست هوش ریون (معتبرترین آزمون هوش تصویری در حال حاضر)
• Universal Nonverbal Intelligence ‪(UNIT)‬ = تست هوش غیر کلامی جهانی جهت ارزیابی مهارت انگلیسی، شنوایی، پیشینه فرهنگی و مهارت های زبانی)

تست های پیشرفت تحصیلی جهت سنجش مهارت های دانش آموزان

یکی دیگر از روش های تشخیص اختلال یادگیری در کودکان، ارزیابی آنها از طریق آزمون های پیشرفت تحصیلی است. آزمون پیشرفت تحصیلی را می توان از جمله بهترین آزمون ها جهت سنجش مهارت های پرورش یافته دانش آموزان دانست. در صورت بروز مشکل در حیطه درسی می توان از آزمون های پیشرفت تحصیلی جهت تشخیص اختلالات یادگیری دانش آموزان استفاده نمود. از جمله رایج ترین تست های پیشرفت تحصیلی موجود در مدارس می توان به موارد زیر اشاره کرد.

•  Woodcock-Johnson Tests of Achievement ‪(WJ)‬ = تست های پیشرفت تحصیلی وودکاک-جانسون 
• (WIAT) = تست انفرادی پیشرفت تحصیلی وکسلر
• (WRAT) = تست انفرادی پیشرفت تحصیل دامنه وسیع
• (KTEA) = تست پیشرفت تحصیلی کافمن

با وجود چنین ابزارهایی می توان راحت تر اختلالات یادگیری کودکان را در مدارس تشخیص داد. با استفاده از آزمون های پیشرفت تحصیلی، چالش هایی که دانش آموزان به هنگام تحصیل با آنها مواجه هستند را می توان هر چه سریع تر شناسایی نمود. 

آزمون های ارزیابی اختلال یادگیری جهت بررسی هماهنگی بینایی –حرکتی

یکی دیگر از آزمون های ارزیابی اختلال یادگیری، آزمون های مربوط به بررسی هماهنگی و یکپارچگی بینایی –حرکتی در کودکان است. متخصصان از طریق داده های به دست آمده از این آزمون ها می توانند به راحتی به ارتباط هماهنگ بینایی با دست ها و انگشت های کودک پی ببرند. کودکانی که از اختلال یکپارچگی بینایی-حرکتی رنج می برند از نشانه های زیر برخوردار هستند.

• ناتوانی کودک در انجام بازی های ساختنی نظیر: پازل، جورچین و...
• ناتوانی در انجام فعالیت های روزمره نظیر: لباس پوشیدن، به دست گرفتن قاشق و چنگال به هنگام غذا خوردن و...
• ناتوانی در نوت برداری از روی جزوه 
• ناتوانی در ترسیم درست اشکال

با استفاده از آزمون هایی نظیر: آزمون بینایی- حرکتی بندر گشتالت و آزمون رشدی یکپارچگی بینایی ـ حرکتی می توان این اختلال را در کودک به راحتی شناسایی و جهت رفع زودهنگام آن اقدام نمود. 

آزمون های گفتار جهت سنجش اختلالات زبانی کودکان

آزمون های زبانی جهت سنجش مهارت های گفتاری و نوشتاری، یکی دیگر از روش های تشخیص اختلال یادگیری در کودکان است. با استفاده از آزمون هایی نظیر: ارزیابی بالینی پایه‌های زبانی (CELF) و تست تولید کلام گلدمن فریستو می توان به راحتی دریافت که آیا کودک از اختلال زبان های گفتاری و نوشتاری رنج می برد یا خیر. متخصصان با استفاده از این آزمون ها می توانند به راحتی علائم اختلال یادگیری زبانی را در کودک تشخیص دهند.

نتیجه گیری

روش های تشخیص اختلال یادگیری یکی از مهمترین مباحث در روانشناسی کودکان بوده که امروزه مورد توجه والدین و متخصصان قرار گرفته است. ابزارهای زیادی وجود داشته که با کمک آنها می توان جهت شناسایی زودهنگام اختلالات یادگیری در کودکان اقدام نمود. با استفاده از این متدها، فرایند تشخیص انواع اختلال یادگیری در کودکان تسهیل خواهد شد. در صورت عدم تشخیص به موقع اختلال یادگیری، مشکلات عدیده ای برای فرد رخ خواهد داد که می تواند بر آینده او در بزرگسالی تاثیر بگذارد. به همین خاطر توصیه می کنیم که انواع اختلالات یادگیری در دوران کودکی توسط متخصصان و کاردرمانگرها به خوبی تشخیص داده شود. در اینصورت می توان از پیامدهای ناشی از اینگونه اختلالات در بزرگسالی پیشگیری نمود. در این مقاله سعی شده تا شما عزیزان را با روش های تشخیص اختلال یادگیری و هر آنچه که باید در این زمینه بدانید، آشنا نماییم. امیدواریم محتوای این مقاله برای شما مثمر ثمر واقع شده باشد.