تیم تحقیقاتی نورولند برای افزایش آگاهی عمومی و کمک به خانواده های درگیر با اختلالات رشد به ویژه مشکلات گفتاری اقدام به تهیه مطالب بسیاری کرده است که توصیه می شود نخست مطالب "گفتار درمانی کودکان" مطالعه کرده تا با پیش زمینه ای قوی بتوانید این نوشتار را مطالعه کنید.
درباره اختلال زبان مختصر بخوانید
اگر اشکالی در روند به حرف افتادن کودک، و نوع حرف زدن او احساس میکنید، برای شناسایی و درمان مشکل، لازم است ابتدا با تعاریف این حوزه آشنا شوید. ابتدا با دو تعریف اساسی آشنا میشویم: گفتار و زبان.
گفتار: گفتار دقیق‌ترین سیستم ارتباطی در زبان است که از طریق اصوات ادا میشود وارتباط را برقرار میکند وافکار واحساسات خود راازطریق کلمات، صداها وترکیب منظم آنها رابیان می‌کنیم.
زبان: زبان وسیله‌ای است که با آن تجارب، احساسات وعواطف وافکار وارزشهای خودمان راانتقال می‌دهیم که طیف وسیعی از ارتباطات را در برمی گیرد می‌تواند پانتومیم، نقاشی، اشاره ونوشتار وانواع دیگر باشد.
با وجود تعاریف بالا لازم است که تفاوت اختلال گفتار با اختلال زبان را بدانیم:
اختلال گفتار: این اختلال به این معناست که کودک در تلفظ حروف و آواها مشکل دارد و آنها را اشتباه یا جابجا تلفظ میکند. کودک مبتلا به اختلال گفتار احتمالا در رساندن منظور خود دچار مشکل نیست، بلکه در ادای کلمات اشتباه میکند یا نمیتواند به درستی آنها را تلفط کند. این کودکان ممکن است در تلفظ حروف خاصی از جمله: س، ز، ر، ل یا سایر حروف دچار مشکل باشند.
اختلال زبان: کودک مبتلا به اختلال گفتار، نمیتواند کلمات را به درستی کنار هم بچیند و جمله ای معنادار بسازد، و احتمالا در دستور زبان و گرامر دچار اشکالات زیادی است. اگرچه ممکن است در تلفظ حروف مشکلی نداشته باشد، اما در رساندن منظور خود به مخاطب دچار مشکل میشود. کودک مبتلا به اختلال زبان ممکن است در فهمیدن منظور دیگران نیز به مشکل بربخورد و بطور کلی برقراری ارتباط کلامی موثر برای او مقدور نباشد.
روش های بروز اختلال گفتار
اختلال گفتار مدل‌های مختلفی دارد که شایعترین آنها را به عنوان مقدمه معرفی خواهیم کرد.
لکنت: لکنت یک اختلال گفتاری است که با از هم گسیختگی در جریان طبیعی گفتار مشخص میشود. لکنت علایم متعددی دارد که از جمله مهم‌ترین و شایعترین علایم آن می‌توان به تکرارها، کشیده گویی ها و قفل‌ها اشاره کرد.
دیس آرتریا: نوعی اختلال گفتار است که شخص مبتلا بسیار آرام، به کندی، و گاها نامفهوم صحبت میکند و می‌تواند دلایلی از جمله آسیب به عضلات یا عصب‌ها داشته باشد.
اختلال نوک زبانی: در این اختلال، شخص مبتلا در تلفظ واج‌های س و ز دچار مشکل است.
آپراکسی: در آپراکسی مغز آسیب می‌بیند و فرد توانایی برنامه ریزی و هماهنگی برای حرکت عضله را ندارند و افراد مبتلا نمی‌توانند حرکات ارادی و خاص را انجام دهند حتی با وجود این که ماهیچه‌ها یا عضلاتشان سالم باشد. بنابراین قادر به تلفظ صحیح کلمات نخواهد بود.
انواع اختلال زبان
بطور کلی اختلال زبان به دو نوع بیانی و دریافتی تقسیم میشود
اختلال زبان بیانی: در این اختلال زبانی، کودک مبتلا قادر به بیان صحیح منظور خود نیست، و احتمالا جملات او نامفهوم، و از نظر دستوری دچار اشکال هستند.
اختلال زبان دریافتی: در این اختلال زبان، کودک مبتلا قادر به دریافت مفهوم صحبت های دیگران نمیباشد و در درک و برقرای ارتباط با طرف مقابل دچار مشکل می شود.
مهارت‌های کودکان در پنج سالگی
مهارت‌های اجتماعی / احساسی
- کودک می‌خواهد که دوستانش را سرگرم کند.
- می‌خواهد توسط دوستانش تأیید شود.
- قوانین را بهتر رعایت میکند.
- آواز خواندن و رقصیدن را دوست دارد.
- از جنسیتش آگاه میشود.
- فرق بین واقعیت و وانمود کردن را می‌داند.
- استقلالش بیشتر میشود (برای مثال به تنهایی به منزل همسایه می‌رود. البته نیاز به نظارت بزرگسالان هنوز وجود دارد(.
- گاهی اوقات سرسخت و گاهی اوقات خیلی همکاری میکند.
مهارت‌های زبان / ارتباط
- با وضوح کامل صحبت میکند.
- داستان‌های ساده با استفاده از جملات کامل می‌گوید.
- از زمان آینده در جملاتش استفاده میکند برای مثال (مادربزرگ می خواد بیاد اینجا)
- نام و آدرسش را می‌داند.
شناخت (یادگیری، تفکر، حل مسئله)
- تا عدد ۱۰ و یا بیشتر می‌شمارد.
- آدمکی حداقل با ۶ اجزای بدن می‌تواند بکشد.
- بعضی از حروف و یا اعداد را می‌تواند بنویسد.
- مثلث و بقیه اشکال هندسی را می‌تواند بکشد.
- در مورد چیزهایی که در طول روز استفاده میکند اطلاعات دارد مثل پول و غذا.
رشد جسمی / حرکتی
- روی یک پا به مدت ۱۰ ثانیه و یا بیشتر می‌ایستد.
- می‌پرد و یا می‌تواند از روی اشیا هم بپرد.
- می‌تواند پشتک بزند.
- از قاشق و چنگال استفاده میکند و حتی گاهی از کارد هم استفاده میکند.
- می‌تواند از سرویس بهداشتی به تنهایی استفاده کند.
- تاب می‌خورد و از بلندی‌ها بالا می‌رود.
مراحل رشد زبان در ۵ سالگی
یک کودک پنج‌ساله روان و سلیس صحبت میکند رعایت قواعد دستور زبان را میکند و معمولاً با زیر و بم کردن مناسب صدایش می‌تواند احساس‌های خود را نیز بیان کند، اما هنوز در تلفظ برخی حروف مثل ”س“، یا ”ف“ اشکال دارد.
کودک مشتاقانه شعرهای ساده و کودکانه را حفظ میکند و می‌خواند. او دوست دارد که برای او قصه و داستان بخوانند و یا خودش داستان بگوید. با کودکان و دیگر هم‌سن‌وسالانش به اجرای نمایش‌نامه می‌پردازد. هنگام بازی با خودش حرف می‌زند و قصه می‌گوید. اسم کامل، سن، جنس، آدرس محل زندگی‌اش را می‌داند. معنی اشیاء و پدیده‌های عینی و ملموس را چون می‌بیند و به کار می‌برد، می‌فهمد و درک میکند. اما مرتب دربارهٔ واژه‌ها و مفهوم‌های انتزاعی مثل خوبی، عدالت، ظلم و … می‌پرسد و گاهی آنها را نامناسب به کار می‌برد. او از لطیف‌گوئی و معماسازی لذت می‌برد
گفتار درمانی کودکان در منزل
خانواده‌ها هم چنین می‌توانند در منزل تمارین و راهکارهای متناسب که به بهبود گفتار کمک می‌کنند را به کار گیرند. در ادامه به چند مورد استفاده میشود:
به کودک خود کمک کنید تا اشیا و مقوله‌های مختلف را طبقه بندی کند (خوراکی‌ها، حیوانات، رنگ‌ها و …) نحوه استفاده از تلفن را به کودک بیاموزیداجازه دهید کودک در برنامه ریزی فعالیتها با شما همکاری کند مثلاً در ترتیب دادن یک برنامه‌ی مهمانی شام.
با او در مورد علایقش گفتگو کنید داستان‌های طولانی‌تر برایش بخوانید اجازه دهید برای شما داستان تعریف کند و داستان بسازدنشان دهید که از صحبت کردن با او لذت می‌برید.
وقتی کودک در مورد احساسات، آرزوها، ترس‌ها و افکارش صحبت میکند او را تحسین کنیدآنچه راکه انجام می‌دهید برایش توضیح دهید همچنین به او بگویید که در مورد احساساتش چه فکر می کنیدبا کودک خود شعر و سرود آهنگین بخوانیدخواندن داستان‌های طولانی‌تر را ادامه دهیدبه عنوان یک بزرگتر با او صحبت کنیدبه عکس‌های خانوادگی نگاه کنید و راجع به تاریخچه‌ی خانواده با او صحبت کنیدوقتی با شما صحبت میکند به او گوش دهید.
از کودک بخواهید فعالیتهای روزانه خود را برنامه ریزی کرده و در رابطه با آنها صحبت کند. به عنوان مثال از او بخواهید یک لیست خرید آماده کند یا به شما کمک کند برای جشن تولد آماده شوید. از او نظر بخواهید: “فکر می‌کنی پسر خاله‌ات برای تولدش چه چیزی دوست دارد؟ چه میوه‌هایی بخریم بهتر است؟
علایق کودکتان را در جامعه خود پیدا کنید برای مثال اگر کودکتان حیوانات را دوست دارد به باغ وحش ببریدش یا در کتاب‌ها و اینترنت در مورد این موضوع بگردید.
کودک را تشویق کنید که با نگاه کردن به تصاویر کتاب، داستان آن را برایتان بگوید یا وقتی برای کودک داستان می‌خوانید از او بخواهید ادامه داستان را پیش بینی کند.
مفاهیم مهم را به او آموزش دهید
یادگیری مفاهیم به نسبت اسامی سخت‌تر است و برای یادگیری انها باید مثال بیشتری بزنید. در این سن شما می‌توانید مفاهیم زیر را در قالب مثالهای متنوع با فرزندتان کار کنید:
بزرگ، بزرگتر، بزرگ‌ترین \ کوچک، کوچکتر، کوچک‌ترین \ بلند، بلندتر، بلندترین و...
مفاهیم زمانی مانند: دیروز، امروز، فردا، اول، بعد، بعدی، قبلی، روزهای هفته، آخر هفته، اول هفته …
تشویق کودک به حرف زدن
یکی از روش‌های مؤثر در بهبود مهارت‌های گفتاری کودکان، دعوت و تشویق آنان به صحبت درباره احساسات، افکار، ترس‌ها و آرزوهای خود است چنان چه کودک در این زمینه همکاری لازم را انجام نداد، می‌توان با مطرح کردن سوالاتی به طور غیر مستقیم او ره در این گفت و گو وارد کرد. بهتر است در انتخاب پرسش‌ها نیز دقت کرد به طور مثال مطرح کردن پرسش "امروز در مهد کودک چه کارهایی انجام دادین" بیشتر جنبه تشویق کنندگی دارد تا اینکه سؤالات مشابه "روز خوبی در مهد کودک سپری کردی؟" پرسیده شود که کودک با تک کلمات پاسخ خواهد داد. بنابراین بهتر است در زمان مطرح کردن پرسش‌ها این نکته ره در نظر داشت.
جلب نگاه کودک به کلمات
یکی از فعالیت‌هایی که با استقبال کودکان نیز مواجه میشود تشویق کودک به جستجو در متن کتاب برای یافتن حرف اول اسم خود یا دیگران است.
به طور مثال "س" حرف اول اسم عمه سارا یا "الف" حرف اول اسم بابا امیر.
علاوه بر آن که می‌توان به آموزش تلفظ حروف نیز پرداخت.
تشویق کودک برای حفظ اشعار و سرود، تعریف داستان
حفظ اشعار سرود و تعریف داستان موجب وسیع تر شدن دایره لغات کودک شده و هم چنین زمینه ساز تقویت حافظه نیز فراهم می کند. بهتر است در زمان گفت و گو و تعریف داستان با تغییر لحن، توجه کودک جلب کرد.
قافیه سازی جذاب
از دیگر ابتکارات خاص که می‌توان آن را در فعالیت کتاب خوانی نیز گنجاند قافیه سازی با کلمات خاص و رایج است. به طور مثال توپ و توت، پارچ و قارچ، شیر و سیر.
الگوی کلامی مناسب در کودکی
تلفظ صدای کلمات در کودکی بسیار شایع است اگرچه برخی والدین با مشاهده آن دچار تشویش و نگرانی می شوند ولی باید یادآوری کنیم با طی شدن روند طبیعی این شکل کمرنگ می گردد به طوری که ترجیح می دهند در زمان مطرح شدن سوالات اطرافیان، کوتاه پاسخ داده و خود نیز سعی می کنند با پرسیدن سوالات مرتبط توانایی خود را به رخ اطرافیان بکشند. از دیگر مهارت های گفتاری آنان نی توان به استفاده درست از ساختار های اصلی و دستوری مانند حروف ربط، زمان افعال (گذشته، حال، آینده) اشاره کرد.
مهارت های زبان دریافتی
زبان دریافتی یا توان درک گفته‌های دیگران، دراین مرحله رشد خوبی دارد. کودک می‌تواند دستورات سه مرحله‌ای را به خوبی دنبال کند، از قبیل:" لطفاً" کفش‌هایت را دراتاقت بگذار، لباست را آویزان کن و دست‌هایت را بشوی." دستورالعمل‌های کلامی در قالب بازی ادا میشود و درک برخی از مفاهیم انتزاعی و روابط فضایی مثل پشت، رو، زیر و عقب میسر می‌گردد. اکثر کودکان پنج ساله مفهوم " همانند بودن" و "تفاوت داشتن" را درک می‌کنند و واحدهای کوچک پولی را می‌شناسند.
مهارت های زبان اظهاری
مهارت زبان اظهاری یعنی توان استفاده شفاهی از کلمات برای ابراز افکار و خواسته‌ها که معمولاً" درقالب جملات شش کلمه‌ای یا بیشتر ازآن ادا میشود. کودک پنج ساله می‌تواند به کمک حروف ربط کلمات و عبارات رابه هم پیوند دهد و اشیاء را توصیف کند. آنها به احوالپرسی‌های اجتماعی از قبیل " سلام، حالت چطوره؟" خوب پاسخ می‌دهند و برای ایجاد ارتباطات اجتماعی از زبان استفاده می‌کنند. آنها می‌توانند اشیاء را برحسب کاربردشان، تعریف کنند و بگویند از چه ساخته شده‌اند. اکثر کودکان این گروه نشانی خود را می‌دانند و می‌توانند طرحی را درداستان دنبال کنند. مثلاً" وقتی شما داستان سفیدبرفی را برای ایشان تعریف میکنید، آنها قادرند مسیرداستان را از ابتدا تا انتها حفظ کنند، بی آنکه از موضوع اصلی خارج شوند.
روشن و واضح صحبت کنید
در این روش شما به تمرین کردن برای بیان واضح کلمات به فرزند خود می‌پردازید. شما باید هر کلمه را به آهستگی و با وضوح بالا بیان کنید و از او بخواهید آن را تکرار کند. هجی کردن کلمات و تقسیم کلمات بزرگتر به بخش‌های کوچکتر به درک بهتر کودک، کمک بزرگی میکند.
الگوی کلامی مناسب در کودکی
تلفظ صدای کلمات در کودکی بسیار شایع است اگرچه برخی والدین با مشاهده آن دچار تشویش و نگرانی می‌شوند ولی باید یادآوری کنیم با طی شدن روند طبیعی این شکل کمرنگ می‌گردد به طوری که ترجیح می‌دهند در زمان مطرح شدن سؤالات اطرافیان، کوتاه پاسخ داده و خود نیز سعی می‌کنند با پرسیدن سؤالات مرتبط توانایی خود را به رخ اطرافیان بکشند. از دیگر مهارت‌های گفتاری آنان نی توان به استفاده درست از ساختارهای اصلی و دستوری مانند حروف ربط، زمان افعال (گذشته، حال، آینده) اشاره کرد.
خواندن داستان‌های کودکانه
کودکی که در سن ۵ سالگی قرار دارد می‌تواند نتایج ملموس‌تری از خدمات گفتار درمانی را شاهد باشد. کودکان در این سن علاوه بر آن که از نظر مهارت‌های گفتاری رشد کرده‌اند درک بهتری از محیط اطراف نیز دارند بنابراین والدین و متخصصان با چالش‌های کمتری مواجه هستند.
از راهکارهای درمانی مؤثر بر بهبود اختلالات گفتاری و زبانی گوش کردن به قصه‌های صوتی و بازخوانی آنها توسط کودکان است. ذهن قدرتمند آنها فرصتی فراهم میکند کلمات قدیمی را به خاطر آورده و با واژگان جدید نیز بیشتر آشنا شوند. بنابراین داستانی را انتخاب کنید که پر از خلاقیت و جملات مناسب است تا زمینه ساز درخشش آنها را نیز فراهم کند تا سطح کارایی بالاتری را به نمایش بگذارند.
بهتر کردن شرایط محیط زندگی کودک
حضور و رشد در محیط که آسایش و آرامش برقرار باشد این فرصت فراهم میکند که کودک با فراغ بال بیشتری به ورزش یا استراحت بپردازد. برای اینکه تأثیر روش‌های درمانی افزایش یابد والدین باید نسبت به شرایط محیطی مانند دریافت رژیم غذایی متناسب و نبود استرس محیطی حساسیت ویژه‌ای داشته باشند. در صورتی که علی رغم رعایت نکات بالا هم چنان مشکلات گفتاری در صحبت کردن کودک مشهود بود حتماً باید کودک را برای دریافت خدمات درمانی مناسب به کلینیک‌های خدمات درمانی برد تا از این نظر ارزیابی شود. در صورت تأخیر در دریافت خدمات درمانی، ممکن است آینده کودک دچار ضربه گردد.
با مشاهده موارد زیر در کودک پنج ساله سریع وارد عمل شوید و با متخصصین کودک مشورت نمایید:
- نشان ندادن دامنه وسیعی از هیجانات.
- نشان دادن رفتارهای افراطی مثل ترس غیر معمول، پرخاشگری، خجالت کشیدن یا غمگین بودن.
- گوشه گیر بودن و فعال نبودن.
- براحتی حواسش پرت شود و نتواند بیش از ۵ دقیقه در یک فعالیت متمرکز شود.
- پاسخ ندادن به افراد مختلف و فقط به والدینش پاسخ دهد.
- تمایز ندادن بین واقعیت و موارد نمادین.
- تنوع نداشتن در بازی‌ها و فعالیتها.
- پاسخ ندادن به سؤال نام و نام خانوادگی.
- بدرستی استفاده نکردن از ضمایر جمع و زمان گذشته.
- صحبت نکردن در مورد فعالیتهای روزانه و تجربه‌هایش.
- نقاشی نکشیدن.
- عدم توانایی در شستن دندان‌ها، شستن و خشک کردن دستها و درآوردن لباسها بدون کمک.
- از دست دادن توانایی‌هایی که قبلاً داشته.
دختر پنج ساله دارم که امسال باید می‌رفت پیش دبستانی ولی چون نیمه دومی بود یک سال عقب افتاده، دخترم تو صحبت کردن مشکل داره حروفی مثل چ /گ/ ک/ ز /ر /ل/ ج/ ت /س رو همه "د" تلفظ میکنه مثلاً ستاره رو میگه دداره می‌برمش گفتار درمانی الان حرفت و س رو یاد گرفته ولی ک رو نمیتونه بگه کلاً خیلی شل حرف میزنه می‌خواستم اگر امکان داشته باشه راهنماییم کنین؟
جواب: سلام به طور کلی در پایان پنج سالگی کودکان می‌توانند تمام صداهای زبان مادریشان را صحیح تلفظ کنند که بسته به سختی و آسانی صداهای مختلف زمانی که هر صدا به صورت کامل درست بیان میشود فرق میکند. مثلاصدای ب در پایان سه سالگی باید درست بیان شود ولی برای
صدای "ر" به کودک تا پایان پنج سالگی زمان می‌دهیم بنابراین فرزندشما چون پنج سال دارد باید همه صداها را درست بگوید بنابراین باید به گفتار درمانی ادامه دهد.
در پنج سالگی فرزندم چه کلمات و جملاتی را باید بگوید؟
کودکان فارسی زبان در ۵ سالگی، نزدیک به ۲۰۰۰ کلمه بیانی دارند. توانایی بیان جملات ۵ تا ۶ کلمه دارند. می‌توانند جملات مرکب بسازند و اتفاقاتی که برایشان افتاده است را تعریف کنند.
شما می توانید از طریق فرم زیر مشکل کودک خود را با ما در میان بگذارید. کارشناسان ما در با توجه به زمان مقتضی با شما تماس بگیرند.
افزودن دیدگاه جدید