علت و علائم لجبازی کودکان + درمان لجبازی در کودکان

در ابتدای مطلب بهتر است این نکته را بیان کنیم که لجبازی کودکان با مصمم بودن آن ها تفاوت های زیادی دارد. بنابراین ابتدا باید در مورد یک کودک به درستی تشخیص داده شود که آیا او یک کودک لجباز است یا یک کودک مصمم؟ 

در تعریف مصمم بودن، سماجت و سخت کوشی به صورت مثبت در راستای رسیدن به یک یا چند هدف مفید و غلبه بر موانع موجود بر سر راه، آورده شده است. لذا تلاش و سماجت کودکی که در یک رشته ی ورزشی فعالیت دارد و برای رسیدن به موفقیت تلاش می کند با سرسختی و اصرار یا همان لجبازی کودکی دیگر بر سر اهدافی بی ارزش و جاهلانه یکسان تلقی نمی شود. 

کودکان لجباز به هیچ وجه آماده ی پذیرش تغییر در شیوه ی خود نیستند. گاهی حتی هدف خاصی را دنبال نمی کنند، بلکه فقط و فقط به دنبال مخالفت و یکه تازی هستند. مثلا بی هدف از انواع غذاها ایراد گرفته و یا حاضر به پوشیدن هیچ کدام از لباس های خود نیستند. 

به زبان دیگر، سرسختی و سماجت دو رو دارد که روی مثبت آن را قاطعیت و اراده ی قوی تشکیل داده و روی منفی را لجبازی و ستیزه جویی پر کرده است. 

جالب است بدانید که والدینی که در روحیه ی خود از اراده ای قوی و عزمی راسخ بهره مند هستند، بسیار تمایل دارند تا فرزندانشان نیز این روحیه را داشته باشند. لذا به صورت ناخودآگاه این ویژگی را در کودکان خود پرورش می دهند. 

علت لجبازی کودکان

اولین علت لجبازی کودکان را می توان درخواست های غیر معقول آن ها دانست. کودکان به دلیل آن که هنوز درک کاملی از محیط پیرامون و روابط علت و معلولی موجود در نظام زندگی ندارند، نمی توانند بسیاری از مسائل را درک کنند. به عنوان مثال شاید در نیمه شب از شما رفتن به شهر بازی یا سینما را طلب کنند. یا در مثالی دیگر از شما بخواهند که یکی از ستارگان آسمان را برایشان تهیه کنید. گرچه در ذهن بزرگسالان، عدم تامین این موارد کاملا بدیهی است، اما از نظر کودکان این چنین به نظر نرسیده و سبب بروز لجبازی در آن ها می شود. 

دومین علت شایع برای لجبازی کودکان را می توان زیاده خواهی آن ها برشمرد. کودکان به دلیل همان درک ناقصی که در بخش قبل اشاره کردیم، برایشان بسیاری از مسائل قابل فهم نیست. لذا بسیار پیش می آید که در مورد غذا، لباس، اسباب بازی و ... میزان زیادی را طلب کنند، گرچه از عهده ی خوردن، پوشیدن و بازی کردن با آن ها برنخواهند آمد، اما در ابتدای کار تمام سعی خود را می کنند تا مالک همه ی آن ها شوند. در اکثر مواقع نیز با ممانعت غیر اصولی اطرافیان مواجه شده و لجبازی در آن ها پرورش می یابد. 

سومین علت لجبازی کودکان نیز عدم تمایل به انجام وظایف می باشد. این که کودکان تمایلی به انجام کارهای شخصی خود نداشته باشند و بخواهند که همه ی آن ها را والدینشان به عهده بگیرند کاملا قابل تصور است. مسلما کودکان ترجیح می دهند به جای آن که اتاق خود را مرتب کنند، آن را به هم بریزند. به جای آن که لباس خود را بپوشند، این لباس توسط مادر به آن ها پوشانده شود.

در مورد غذا خوردن و سایر مسائل نیز همین امر صادق است. حتی ممکن است هنگام بازی و نقاشی از والدین بخواهند که نقاشی را کشیده و کاملا رنگ کنند و خود تنها تماشاچی باشند. در واقع آن ها ترجیح می دهند تا کارهای راحت تر را انجام داده و همواره مشغول بازی باشند. اما به هیچ وجه پذیرفتنی نیست که همه ی وظایف یک کودک را والدین او به عهده گرفته و او هیچ مسئولیتی را به عهده نگیرد. 

اما علت دیگر لجبازی کودکان، بیان خواسته ها به صورت غیر مستقیم می باشد. کودکان در بسیاری موارد به دلیل آن که والدین فرصت کافی برای آن ها ندارند و یا توجه کافی به آن ها نمی کنند از لجبازی و بهانه گیری به عنوان حربه ای برای جلب توجه والدین استفاده می کنند. بنابراین شاید در پس لجبازی کودکان، نیازهای ناشناخته ی آن ها پنهان شده باشد. 

در بسیاری از موارد نیز دیده شده کودک لجباز بدون آن که از لجبازی درک درستی داشته باشد و آن را درست یا غلط، خوب یا بد بداند از آن به عنوان سنگ محک واکنش اطرافیان استفاده کرده تا بداند در مواقع مختلف آن ها چه رفتاری از خود نشان می دهند.

علائم کودک لجباز

لجبازی کودکان باعث بروز علائمی در آن ها می شود که زنگ خطر لجبازی را به صدا در می آورد. این کودکان حتی برای انجام کارهای ساده و روزمره نیز والدین خود را به ستوه آورده و حاضر به انجام آن نمی شوند. به عنوان مثال برای مسواک زدن و یا پوشیدن شلوار بعد از رفتن به دستشویی، انرژی زیادی از والدین گرفته و باز هم موفقیتی حاصل نمی شود.

این کودکان دارای اختلال خلق هستند که معمولا دلیل مهمی هم ندارد. رفتارهایی دیگر از جمله جیغ و فریاد، داد زدن، پا کوبیدن به زمین در کودکان لجباز شایع است و این رفتارها در محیط های خارج از منزل و در انظار عمومی بیشتر نمود پیدا می کند. ابراز خشم نیز از دیگر علائم لجبازی کودکان بوده که با بزرگتر شدن وی، با نافرمانی نیز آمیخته می شود. 

دقت کنید که پافشاری کودکان لجباز برای رسیدن به هدف در همه ی موقعیت های زمانی و مکانی ادامه دارد و هیچ چیز جلوی آن را نمی گیرد و با رشد کودک نیز شدیدتر می شود. 

خصوصیت کودکان لجباز

این کودکان به صورت خشن و تندی تمایل به استقلال دارند. گرچه از سنین خاصی همه ی کودکان نیاز به استقلال را درون خود کشف کرده و آن را پرورش می دهند. اما در کودکان لجباز این امر بسیار با خشونت و استبداد صورت می گیرد. در واقع به گونه ای ابراز استقلال می کنند که استقلال سایرین را سلب می نمایند.  

کج خلقی در این کودکان بیش از سایرین دیده می شود. کودکان لجباز به دلیل تمایلات خاص خود و این که حرف خود را درست یا غلط به کرسی نشانند، از هر ابزاری استفاده می کنند. کج خلقی ابتدایی ترین سلاح کودکان برای رسیدن به اهدافشان می باشد. چرا که طبق تحقیقات به عمل آمده، یکی از ناراحت کننده ترین و عصبانی کننده ترین صداها و رفتارهای موجود در طبیعت، صدای گریه، نق زدن، غر زدن و هر آن چیزی است که کج خلقی کودک را نشان می دهد. کودکان نیز در طول تاریخ از این موضوع بهره گرفته و با کج خلقی و لجبازی از والدین خود باجگیری می کرده اند. 

کودکان لجباز هنگام انجام کارهای مورد پسند خود بسیار وظیفه شناس می باشند. کودکانی که به سختی، کارهای روزمره و ساده ی خود را انجام داده و والدین خود را حتی برای پوشیدن یک لباس، درمانده کرده اند، هنگامی که کار مورد علاقه ی خود را انجام می دهند، به یک باره تغییر کرده و بسیار سر به راه و مقید به انجام وظیفه عمل می کنند.

در اکثر موارد مانند یک رئیس رفتار می کنند. این کودکان برای آن که لجبازی خود را نشان داده و از انجام هر کاری سرپیچی کنند، سعی دارند تا خود را رئیس و سرگروه نشان دهند تا دیگر کسی قادر به دستور دادن به آن ها نبوده و همه تنها از آن ها اطاعت کنند. چرا که فقط به این صورت است که می توانند یک به یک به بهانه های خود افزوده و هر لحظه خواسته ی جدیدی داشته باشند. 

کودکان لجباز هر کاری را با هر سرعتی که بخواهند جلو می برند. بنابراین به زمان بندی و فرصتی که در اختیار آن ها قرار می دهید توجه چندانی ندارند. برای مثال زمانی که همه ی شما آماده هستید و قصد رفتن به خارج از منزل را دارید، او هنوز در حال بازی میان خانه است بدون آن که لباس های خود را پوشیده باشد. یا هنگامی که به پیاده روی رفته اید، بسیار جلوتر از شما یا عقب تر از شما حرکت کرده و علاقه ای به هم سرعت شدن با شما ندارد. 

اما مهم ترین ویژگی و خصوصیت این کودکان را باید نیاز شدید به توجه و دیده و شنیده شدن دانست. ریشه ی تمام رفتارهایی که با نام لجبازی کودکان شناخته می شوند، نیاز به توجه شدید می باشد. بسیاری از کودکان به دلیل آن که توجه مثبت اطرافیان را به حد مطلوب در اختیار ندارند، از طریق وجوه منفی توجه آن ها را برمی انگیزند تا جایی که حتی تنبیه فیزیکی را برای جلب توجه به جان می خرند. 

سن لجبازی

به طور کلی لجبازی کودکان از سن یک سالگی یا به اصطلاح عامیانه سن نوپایی کودک آغاز می شود. اما رفته رفته در سنین دو تا سه سالگی به اوج خود می رسد. در واقع همان زمانی که کودک قادر است ویژگی لجبازی را در خود کشف کرده و پرورش دهد. در همین سنین است که کودک متوجه می شود که رفتارهای مختلف او سبب واکنش های متفاوتی از سوی والدین و سایر اطرافیان خواهد شد.

لذا برای آن که عکس العمل ها را در شرایط گوناگون مورد آزمون قرار دهد، از حس لجبازی خود استفاده می کند. می توان گفت بدین وسیله حس کنجکاوی کودک ارضا می شود. 

تا اینجای کار روندی طبیعی در حال طی شدن می باشد اما اگر این وضعیت از حالت نرمال خارج شود و با افزایش سن و نزدیک شدن به سنین دبستان کاهش نیابد و به عکس اضافه هم شود، بسیار نگران کننده خواهد بود.

لازم به ذکر است که لجبازی کودکان در اولین فرزند هر خانواده بیشتر دیده می شود. چرا که والدین از فرصت بیشتری برای تربیت او بهره مند هستند و حساسیت بیشتری نیز روی فرزند نخست خود دارند. 

راه های درمان لجبازی

درمان لجبازی کودکان بسیار مهم و ضروری است. چرا که نه تنها باعث آسیب به خود کودک بلکه سبب ایجاد مشکلات روحی برای والدین آن ها نیز می شود زیرا همان طور که گفتیم تحمل کج خلقی های کودکان کار بسیار سخت و طاقت فرسایی می باشد. در همین راستا روش های درمانی زیادی برای لجبازی کودکان وجود دارد که توسط بسیاری از روان شناسان خبره قابل ارائه بوده و در صورت نیاز، مراجعه به آن ها بسیاری از مشکلات را رفع خواهد کرد. 

در ضمن بچه ها آینه های تمام قد زندگی پیرامون خود هستند. بنابراین زمانی که شاهد بگومگوهای والدین خود باشند و جر و بحث های همیشگی آن ها را مشاهده کنند، دور از ذهن نیست که در مواجهه با شرایط مشابه، لجبازی آن ها نمود پیدا کند. بنابراین بهتر است در صورتی که میان والدین اختلافاتی وجود دارد آن را به دور از چشم کودک حل نمایند و یا برای درمان و رفع مشکل از یک مشاور زوج درمانگر و جلسات زوج درمانی بهره بگیرند.  

اما اگر به دنبال روش هایی ساده تر هستید که به  عنوان والدین یک کودک لجباز آن ها را به کار بسته و رفتارهای کودک خود را کنترل کنید با ادامه ی مطلب با ما همراه باشید. 

راه های کنترل و برخورد با لجبازی

حفظ آرامش خود: گرچه رویارویی و تحمل لجبازی کودکان کاری دشوار و عصبی کننده است، اما بهتر آن است که در این گونه مواقع خود را کنترل کرده و به جای آن که هر گونه واکنشی از خود نشان دهید، از یک تا ده شمرده یا یک لیوان آب بنوشید. چرا که در غیر این صورت نه تنها مشکل شما حل نمی شود، بلکه شدت بیشتری هم پیدا می کند. در ضمن این نکته را هم بدانید که لجبازی کودکان به هیچ وجه نشانگر کم هوشی آن ها یا بد بودن والدین آن ها نیست، پس آرامش خود را حفظ کنید.

بی توجهی کامل به لجبازی کودکان: همان طور که گفتیم علت اصلی بیشتر لجبازی های کودکان، جلب توجه است. حتی جلب توجه منفی نیز باعث تشدید لجبازی می شود. بنابراین از هر گونه عصبانیت، دعوا و خشم و یا حتی اخم پرهیز کرده و طوری رفتار کنید که گویی اصلا کارهای منفی کودک ندیده و نشنیده اید. به هیچ وجه در راستای آرام کردن کودک نیز تلاش نکنید. البته این گونه رفتار کردن در ابتدای کار بسیار سخت است و حتی باعث بالا گرفتن لجبازی کودکان هم می شود. اما پس از گذشت مدتی با مشاهده ی بی توجهی و عدم جلب توجه مثبت یا منفی شما، کودک دست از لجبازی برخواهد داشت. 

پاداش برای رفتارهای خوب: بدین منظور کافی است که هنگامی که هرگونه رفتار شایسته ای از کودک خود می بیند، شخص کودک را مورد تشویق قرار دهید. در اندک فرصت هایی که کودک شما خواسته ی خود را به صورت معقول و بدون لجبازی بیان می کند به سرعت، او و شخصیت اش را مورد تشویق و توجه مثبت قرار دهید. بدین ترتیب او می آموزد که بدون لجبازی و کج خلقی مسیری هموارتر برای رسیدن به تمایلاتش خواهد داشت. 

جریمه برای رفتارهای بد: در این جا می توانید هنگامی که رفتار بدی از فرزندتان سر می زند، جریمه ای برای او در نظر بگیرید. دقت داشته باشید که هنگام وضع چنین جریمه ای، به هیچ وجه عصبی یا خشمگین نشده و در کمال آرامش برای او توضیح دهید که به چه دلیل تنبیه می شود و دقیقا چه جریمه ای در انتظار اوست. هنگام وضع جریمه ها فکر تنبیه بدنی را از ذهن خود دور سازید. به هیچ وجه کودکان را با جریمه های ترسناک نظیر تاریکی و تنهایی تهدید نکنید. بلکه به عنوان مثال حق تماشای تلویزیون را از او بگیرید. دقت کنید که جریمه ای که در نظر می گیرد قابل اجرا باشد و در سخن و عمل شما مغایرتی وجود نداشته باشد. در ضمن در مورد رفتارهای بد برخلاف رفتارهای خوب، خود عمل ناپسند را خطاب قرار داده و به شخصیت فرزند خود حمله نکنید. یعنی بگویید رفتار بد او را دوست ندارید به جای این که بگویید خود کودک را دوست ندارید. 

تعیین حد و مرز برای کودک: بدین منظور ابتدا کنترل گری روی رفتارهای کودک را کنار بگذارید و قید و بندهای سخت گیرانه را حذف کنید. اما به او بفهمانید که باید در چارچوب مشخصی رفتار کرده و در صورتی که از این چارچوب فراتر رود، به هیچ وجه توجهی را جلب نخواهد نمود. 

قاطع اما مهربان باشید: بهتر است این موضوع در ذهن خود به عنوان پدر یا مادر بپذیرید که قاطعیت و مهربانی با هم هیچ منافاتی ندارند. لذا اگر شما والدی قاطع باشید، به هیچ وجه در مهر پدری یا مادری شما، خدشه ای ایجاد نمی شود. بدین ترتیب کودک متوجه خواهد شد که باید سطحی از توقعات والدین را برآورده سازد و در غیر این صورت والدین از او ناراحت خواهند شد.

لذا در همین راستا سعی کنید تا گفتار و رفتار شما یکدیگر را تایید کنند. به عنوان مثال اگر به عنوان جریمه موضوعی را تعیین می کنید و به زبان می آورید به طور قطع آن را اجرا هم بنمایید و اگر قادر به انجام آن نیستید، به هیچ وجه در باب انجام آن جملاتی را به زبان نیاورید. 

آموزش عملی: بسیاری از والدین به دنبال تکنیک های زیادی برای حل مشکلات کودک خود مانند بحث لجبازی کودکان می باشند، تا کودکی ایده آل تربیت کنند. حال آن که برای داشتن یک کودک ایده آل بهتر است والدین از خود شروع کرده و خود را به فردی ایده آل تبدیل کنند. سپس به صورت خودکار و عملی، کودک آن ها نیز رفتارهای درست را یاد گرفته و رفتارهای غلط را کنار می گذارد. 

پاسخ صحیح به خواسته های منطقی کودک: به منظور کاهش لجبازی کودکان توصیه می شود تا به خواسته های منطقی او پاسخ های مناسبی داده شود تا از نق زدن و لجبازی های خسته کننده ی آن ها کاسته شود. این پاسخ مناسب باید از سرعت و کیفیت کافی برخوردار باشد. به طوری که نیاز او را به جلب توجه ارضا نماید. 

صحبت با کودک: به شما والدین عزیز توصیه می کنیم تا زمان کافی برای صحبت با کودک خود اختصاص دهید و به حرف های او با تمرکز گوش فرا دهید. همین امر سبب می شود تا کودک به حد کافی توجه مثبت از شما دریافت کرده و دیگر نیازی به لجبازی و جلب توجه منفی نداشته باشد. در ضمن ممکن است موضوعی سبب آزرده خاطر شدن او شده باشد که شما بی اطلاع هستید. به عنوان مثال شاید علت لجبازی کودکان بر سر رفتن به مدرسه، آزار و اذیت هایی است که توسط دوستان یا معلمان در حق کودک انجام می شود. 

همکاری با کودک: این مورد برای زمانی است که کودکان برای انجام کاری شروع به نق زدن می کنند. لذا شما می توانید با آن ها همراه شده و کمی به کودکان کمک کنید. همکاری شما با کودکان تاثیر مطلوبی بر کاهش لجبازی آن ها خواهد داشت. 

دادن حق انتخاب به کودک از طریق ارائه ی چند گزینه: کودکان نیاز دارند تا حق استقلال طلبی آن ها ارضا شود. به همین دلیل بهتر است در یک چارچوب معین به آن ها چند گزینه ارائه دهید. مثلا مقاومت کودکان در برابر پوشیدن لباس گرم در فصول سرد سال بسیار شایع است. اما نپوشیدن آن ها نیز امکان پذیر نیست.

بنابراین می توانید به منظور جلوگیری از ایجاد تنش و بروز لجبازی کودکان، چند گزینه از لباس های گرم را به او معرفی کنید تا خودش از بین آن ها انتخاب کند. مثلا به او بگویید که دوست دارد تا کاپشن زرد خود را همراه با چکمه های توسی بپوشد یا پلیور سرمه ای همراه کتونی های زرشکی را انتخاب می کند. بدین ترتیب هم کودک حس استقلال می کند و در راستای کسب آن دست به دامن لجبازی نمی شود و هم هدف شما تامین شده و لباس گرم بر تن کودک دلبندتان می نشیند. 

از مصالحه به جای اجبار استفاده کنید: بهتر است مشکلات خود و کودکتان را از طریق مصالحه حل کنید و از هر گونه اجبار و زور خودداری نمایید. مثلا زمانی که کودک شما به جای رفتن به تختخواب تماشای تلویزیون را ترجیح می دهد، نباید دست او را گرفته و به زور به سمت اتاق خواب ببرید. بهتر است در این گونه موارد به او بگویید تا یک ربع دیگر برای تماشای تلویزیون وقت دارد و بعد از آن باید به رخت خواب برود. برای بچه های کوچکتر می توانید از جایگاه عقربه های ساعت استفاده کنید.