تعریف و انواع لکنت زبان + راه های درمان لکنت زبان

لکنت زبان به عنوان یکی از پیچیده ترین و شایع ترین اختلالات گفتاری برای کودکان و افراد بزرگسال شناخته میشود. این اختلال، چالش‌هایی را جهت برقراری ارتباط ایجاد می کند به نحوی که داشتن روابط عادی با دیگران تبدیل به یک رویا خواهد شد. رهایی از لکنت نه تنها به تلاش گفتار درمانگر و کودک وابسته است بلکه نیاز به مشارکت فعال کل اعضای خانواده، معلم مهد کودک و مدرسه نیز دارد. تشخیص زودهنگام و استفاده از استراتژی های درمانی می تواند دستیابی به نتایج سریعتر را ممکن کند.

تعریف لکنت زبان

لکنت به عنوان یک مشکل شایع گفتاری شناخته می‌شود که استفاده مکرر از هجاها، کلمات و صداها از شاخص ترین ویژگی های آن بیان می شود. معمولاً پسران بیشتر از دختران با این اختلال مواجه هستند. گروهی درگیر لکنت ناگهانی بوده اما برخی ممکن است همواره شواهدی از درگیری را به نمایش بگذارند.

لزوم‌ آگاهی از علائم لکنت زبان

تمامی پدر و مادرها در ماه های نخستین تولد فرزند خود، مشتاقانه منتظر هستند تا اولین صداها، کلمات و حرکات ارتباطی را ببینند و احساس شادی وصف ناپذیری را تجربه کنند. پدر و مادر بودن را می‌توان به عنوان یک مسئولیت سنگین توصیف کرد که مواجهه با مشکلات غیر معمول فرزندان آنها را آشفته می کند.

مشکلات گفتاری ممکن است برای بسیاری از کودکان رخ دهد. از رایج ترین و پیچیده ترین آنها باید لکنت زبان را نام برد. رهایی از این اختلال در مدت زمان کوتاه صورت نمی گیرد بلکه باید انتظار فرآیند درمانی طولانی را نیز داشت که نیازمند صبر و تلاش والدین هست.

متخصص گفتار درمانگر از طریق تکنیک ها و تمارین مختلف به رهایی از این مشکل کمک می کند. برنامه درمانی که کودک از احساس شرم و گناه و عذاب نیز رها شود.

شواهد اصلی لکنت زبان

لکنت یک نقص گفتاری مشهود است که به صورت تکرار غیر ارادی صداها، هجاها، کلمات و عبارات و در مواردی نیز با مکث های غیر ارادی یا وقفه‌های اجباری شناسایی می شود. اغلب گروه درگیر این مشکل شایع، در سنین ۳ تا ۵ سال قرار دارند. متخصصان دلایل قطعی بروز آن را معرفی نکرده اند اما مشاوره و غربالگری توسط متخصصان گفتاردرمانگر می تواند به شناخت ریشه و کنترل اوضاع منجر شود.

لکنت زبان پس از یک دوره رشد طبیعی گفتار برای برخی از کودکان اتفاق می‌افتد. البته گروهی نیز به دلیل حضور در موقعیت های استرس زا چنین شواهدی را به نمایش میگذارند.

معمولاً فرد دارای لکنت از مشکل خود آگاه است که منجر به اضطراب و تنش فکری می شود به نحوی که تمایلی به حرف زدن نیز ندارد.  اما اقدامات زودهنگام می تواند به بازدهی دوچندان استراتژی‌های درمانی منجر شود. دوران پیش دبستانی را میتوان زمان طلایی برای شروع درمان عنوان کرد.

دلیل ایجاد لکنت زبان

والدین باید بدانند که لکنت موقت با عارضه جدی لکنت زبان متفاوت است. اگر کودک بیش از ۶ ماه با شواهدی جدی مواجه است، همچنین همواره لکنت زبان به چشم می خورد به نحوی که در زمان استراحت نیز اصوات و هجا ها را تکرار میکند یا افت و خیز لحن برای تکرار کلمات وجود دارد، درمان الزامی است.

در این وضعیت، ناامیدی در زمان حرف زدن امری طبیعی است. پرش چشم و دهان نیز به عنوان تبعات ثانویه وجود دارند، والدین باید مراجعه با پزشک را به عنوان یک اولویت جدی مدنظر قرار دهند.

• سابقه خانوادگی: کودکانی که اعضای خانواده آنها مبتلا به لکنت هستند، بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند. ژن های مرتبط با لکنت زبان ممکن است از یک نسل به نسل دیگر منتقل شود.
• آسیب های مغزی: گروهی از مبتلایان لکنت زبان به دلیل ضربه مغزی با این چالش مواجه شده اند که به آن لکنت اکتسابی می گویند.
• شوک عاطفی: شوک یا ضربه روحی ممکن است احتمال لکنت زبان را برای کودکان خردسال دوچندان کند به چنین وضعیتی، لکنت روانی گفته می شود. اختلافات خانوادگی یا تغییر محیط، از معمول‌ترین دلایل این نوع بیان می‌شوند.
• اختلالات عصبی: مشکلات سیستم عصبی در بروز لکنت زبان نیز تاثیر گذار هستند. از جمله می‌توان به سندروم تورت اشاره کرد که در آن فرد حرکات غیر ارادی و تکراری صورت و قسمت های بدن را نیز نشان می دهد.
• دیگر اختلالات گفتاری: در مواردی همراه با سایر اختلالات گفتاری و زبانی لکنت نیز بروز می‌کند و چالشهایی را برای کودک نوپا به همراه دارد.

تعریف و انواع لکنت زبان بر اساس منشا

اگر فرزندتان همواره اصوات و هجا های تکراری را در کلام به کار می برد و با توقف در روند گفتار مواجه است به نحوی که تفهیم منظور به سختی صورت می گیرد، باید نظر درمانگر متخصص را جویا شوید. در ادامه به انواع لکنت زبان اشاره شده است:

لکنت رشدی

آموزش مهارت گفتار و زبان برای اغلب کودکان خردسال یک چالش جدی است. شیوع لکنت رشدی در بین خردسالان نسبتا زیاد است که اغلب ناشی از عدم تطابق توانمندی های گفتاری و زبانی کودک نسبت به خواسته های کلامی است. البته نباید تاثیر تعاملات پیچیده را در بروز آن فراموش کرد.

سابقه خانوادگی، در شیوع این نوع تاثیر مستقیم دارد به نحوی که در بسیاری از خانواده ها، افراد درگیر با شواهد لکنت رشدی مواجه هستند. محققان نیز توانستند جهش چهار ژن مختلف را شناسایی کنند که عامل بروز لکنت رشدی هستند.

لکنت نوروژنیک

عامل ایجاد لکنت نوروژنیک را باید حوادثی همچون سکته مغزی، ضربه به سر و دیگر آسیب های مغزی دانست. چنین چالش هایی تبعاتی در هماهنگی بخش های مختلف مغز که برای روان صحبت کردن تاثیر گذار هستند، ایجاد میکند.

لکنت روان زا

شرایط محیطی و آسیب های عاطفی نیز به عنوان عامل اصلی،  گفتار را به چالش می کشاند. اگرچه آمار این افراد چندان بالا نیست اما شواهدی همچون تکرار کلمات و هجا ها و اختلال در سرعت عادی کلام را بروز میدهند.

علائم هشداردهنده لکنت زبان

کودکان درگیر لکنت زبان، معمولاً در زمان حرف زدن با مکث های طولانی مواجه هستند و یا قادر نیستند برخی از کلمات را به درستی بیان کنند به نحوی که اغلب ترجیح می‌دهند ساکت باشند.

والدین در چنین موقعیت‌هایی نگران هستند اما شناخت علائم هشدار دهنده می تواند به تشخیص زودهنگام انجامد. لکنت زبان برای برخی از کودکان به عنوان یک مرحله از رشد طبیعی گفتار پدید می آید. آمارها نشان می‌دهد حدود ۵ درصد از کودکان ۲ تا ۵ سال این عارضه را تجربه می کنند، اما مبتلایان به لکنت زبان تنها ۱ درصد از جمعیت را شامل می شوند. برای شناخت جدی بودن این مشکل، نیاز است به درمانگر مراجعه کنید.

• تکرار: کودکان درگیر لکنت زبان اغلب هجاها و یا صداهای خاصی را به صورت پیوسته تکرار می کنند.
• مکث: کودک به نظر می رسد علیرغم تلاش برای حرف زدن با موانعی مواجه است.
• رفتار های تیک مانند: برخی از کودکان برای رهایی از تنش ناشی از لکنت زبان، ممکن است اندام های بدن مانند شانه، سر و انگشتان خود را به صورت تیک وار حرکت دهند.
• دیگر مشکلات جسمی: برخی از کودکان با مشکلات دیگری مانند افزایش ضربان قلب، تنش عضلات و تنفس غیر معمول مواجه هستند.

عدم درمان لکنت زبان می تواند احساسات ناخوشایندی همچون ناامیدی، شرم، اضطراب و ناراحتی را پدید آورد، بنابراین خانواده‌ها باید الگوی رشد گفتاری فرزندشان را همواره رصد کنند و با اقدامات درمانی، هر چه سریعتر از این قبیل چالش رها شوند.

گفتار درمانی، درمان رفتاری_شناختی و استفاده از ابزارهای دیگر مانند بازی درمانی، موسیقی درمانی و گروه درمانی توانسته به کودکان بسیاری کمک کند نه تنها از این مشکل عبور کنند بلکه از استرس و اضطراب رها شوند.

تشخیص انواع لکنت زبان

گفتار درمانگر برای تشخیص قطعی لکنت زبان پس از ارزیابی وضعیت با مشاهده علائم، استراتژی هایی را پیشنهاد می‌دهد. در جلسات مشاوره ای، درمانگر سوالاتی را مطرح می‌کند تا بداند مدت زمان بروز علائم چقدر است. 

سابقه خانوادگی این عارضه اهمیت دارد. وجود اختلالات گفتاری دیگر نیز از مواردی هستند که آسیب شناس گفتار و زبان درباره آن اطلاعات لازم دارد، علاوه بر آنکه هرگونه آسیب مغزی که کودک در گذشته نیز داشته است باید در نظر گرفت. 

برای مشاهده علائم، انجام تمارین گفتاری ساده به متخصص درمانگر کمک میکند تا شدت آن را تشخیص دهد. شناخت مرحله رشد گفتار کودک نیز اهمیت دارد. لکنت موقت برای بسیاری از کودکان که در حال آموزش الفبای اولیه مهارت کلامی هستند به عنوان یک پدیده نرمال تلقی می شود.

متخصصان درمانگر، لکنت زبان را به دو گروه لکنت تونیک و لکنت کلونیک معرفی می‌کنند که هر یک شاخص های خاصی دارند.

لکنت تونیک

از ویژگی های شاخص گروه درگیر باید توقف در تلفظ را اشاره کرد به نحوی که فرد مکث های مکرر نشان می دهد. انقباض عضلات، تلفظی دهان، حلق و حنجره به عنوان عامل اصلی این نوع لکنت بیان می شود.

لکنت کلونیک

ایجاد حالت تکراری برای بیان واژگان از شاخص ترین خصوصیات لکنت کلونیک، معرفی میشود. گروه درگیر این نوع با تکرار بخش های از کلمه به صورت سرعتی و تشنج مانند، درک مفاهیم کلامی را با مشکل مواجه می‌کنند.

توارث در شیوع این نوع اختلال گفتاری به شدت پر رنگ است که اغلب به دلیل اختلالات فیزیولوژیکی و عصبی عضلانی به وجود می آید.

پیشگیری از لکنت زبان در کودکان

برخلاف باور عموم، هیچ راهی برای جلوگیری از لکنت زبان در کودکان خردسال وجود ندارد. اگرچه پیشرفت علم و تکنولوژی، امیدواری برای رهایی از این مشکل را دو چندان کرده است اما تاکنون دلایل واقعی بروز این اختلال شناخته نشده است. بهترین اقدام برای مشکلات گفتاری، تشخیص زودهنگام با استفاده از رویکردهای درمانی است.

لکنت زبان اگرچه برای کودک و خانواده بسیار ناخوشایند به نظر می‌رسد اما به یاد داشته باشید که مداخله به موقع می تواند به رهایی زودهنگام منجر شود اما باید در انتخاب درمانگر نیز دقت نظر داشت.

برخی از خانواده ها با پیدا شدن علائم لکنت زبان فرزندشان با نگرانی و وحشت، عذاب دو چندانی را به روان کودک تحمیل می کنند.

عواقب عدم درمان لکنت زبان کودکان

لکنت زبان تنها یک اختلال گفتاری نیست بلکه تاثیر مستقیمی بر مراودات اجتماعی دارد که عدم درمان آن می‌تواند تنش، بلاتکلیفی و احساس حقارت را نیز به ارمغان می آورد. گروهی از کودکان تمایلی ندارند که با سایرین بازی کنند و اغلب مورد تمسخر نیز قرار می گیرند.

مشکلات شایعی که کودکان لکنتی در فرایند ارتباط برقرار کردن تجربه می کنند به نحوی است که برای بیان افکار خود مشکل دارند و نمی توانند کلمات و عبارات مناسب را بیان کنند. این گروه ممکن است گفتارشان مبهم به نظر برسد.

برخی از این کودکان استفاده از حالت چهره و ژست ها را ترجیح می دهند و در مواردی نیز سکوت را برمی گزیند که می‌تواند به انزوا و افسردگی نیز منجر شود.

در چه مرحله ای برای درمان لکنت زبان باید اقدام کرد

لکنت موقت برای بسیاری از کودکان تا سن ۵ سالگی امری طبیعی است که اغلب دائمی نبوده و با گذشت زمان بهبود می یابد. گروهی از کودکان علیرغم نداشتن شواهد جدی لکنت زبان به دلیل شرایط خاص زندگی دچار اضطراب شده و نمیتوانند گفتاری روان داشته باشند.

متخصص گفتار درمانی می تواند برای بهبود شرایط، استراتژی هایی را پیشنهاد دهد. وجود سابقه خانوادگی نیز از دیگر مواردی است که والدین باید برای اقدامات درمانی در نظر بگیرند.

شدت لکنت زبان متفاوت است اما ممکن است گروهی، درگیر سطح متوسط باشند اما برخی از لکنت شدید رنج ببرند.

راه های درمان لکنت زبان

در قرن بیست و یکم، علی رغم پیشرفت علم و تکنولوژی تاکنون درمان قطعی لکنت زبان ممکن نشده است اما می‌توان با استراتژی های مختلف کمک کرد شواهد کمرنگ شوند و فرد برای ارتباط کلامی و غیرکلامی تحت فشار قرار نگیرد. از جمله باید موارد زیر را نام برد:

گفتار درمانی

گفتار درمانی به عنوان یک متد تاثیرگذار کمک می کند افراد مبتلا نه تنها از این چالش عبور کنند بلکه احساسات مثبت را تجربه نمایند و آرامش داشته باشند، آزادانه با سایر کودکان ارتباط برقرار کنند. دارو درمانی و مشاوره با روانشناس نیز ممکن است همسو با جلسات گفتار درمانی نیاز باشد. 

گفتاردرمانگر متخصصی است که از طریق مجموعه ای از روشها و ابزارهای تاثیرگذار کمک می کند، فرد درگیر لکنت زبان از این چالش رها شود. در جلسات مشاوره ای، پس از شناسایی ریشه آن، شیوه درمانی اتخاذ می‌شود.

گیاه درمانی برای لکنت زبان

برای درمان علائم لکنت زبان از انواع گیاهان درمانی، مدتهاست استقبال شده است. برای تهیه دمنوش های آرامبخش همچون بابونه و گزنه باید نظر پزشک معالج را نیز جویا شد. دمنوش های آرامبخش، تنش را از روان کودک دور می‌کنند و می‌توانند تأثیر‌گذار باشند. اما قطعا به تنهایی و بدون کمک درمانگر کافی نیستند.

بازی درمانی

بازی درمانی نیز از دیگر متدهای تاثیر گذار برای رهایی از چالش‌های لکنت زبان بازدهی بالایی به همراه داشته است. بازی ها باید متناسب با توانمندی های گفتاری کودک باشند علاوه بر آنکه از عنصر خلاقیت نیز به درستی استفاده شده باشد.

بازی ها نقش مهمی در درمان گام به گام لکنت زبان دارند به نحوی که نه تنها به تقویت گفتار صحیح و ایجاد تماس های کلامی موفقیت‌آمیز منجر می شود بلکه روحیه خوب نیز برای کودکان به همراه دارد. 

از بازی های تاثیرگذار برای کنترل لکنت زبان میتوان تکرار کلمات و جملات را صورت داد که با انتخاب یک کادو انگیزه کودک نیز دوچندان خواهد شد. بازی کردن در نقش خبرنگار و انجام یک مصاحبه سوری نیز موثر است. تقلید صدای اشیا و حیوانات را نیز می توان برای درمان لکنت زبان به کار برد.

گروه درمانی

کودکان درگیر لکنت زبان برای برقراری ارتباط در گروهی که سایرین چنین مشکلی دارند، احساس درد و رد شدن را تجربه نمی کنند علاوه بر آنکه حقارت نیز احساس نمی شود. شکل گیری روابط ارزشمند، تنش ها را فراری میدهد.

تمرینات مخصوص لب و فک

اگر لکنت ناشی از یک علت فیزیکی باشد، ورزش مخصوص لب و فک ممکن است تاثیر شایانی را به ارمغان آورد. کودک باید لب های خود را به نحوی حرکت دهد که بدون گفتن کلمات، بنظر برسد که صحبت می کند. 

انجام این تمارین  برای کشش عضلات صورت نیز مفید است که به کاهش تنش در فک بالا و پایین و لب ها نیز منجر می‌شود علاوه بر آنکه ماهیچه ها را قوی تر می کند و کنترل زبان را بهبود می بخشد.

به کودک خود بیاموزید که تنفس خود را کنترل کند. تمریناتی برای کنترل دم و بازدم وجود دارد که می تواند به کاهش تبعات این مشکل کمک کند علاوه بر آن که مدیریت احساسات و هیجانات همچون استرس و اضطراب بسیار ثمربخش است.

عادات غذایی و مکمل های تغذیه ای برای لکنت زبان

در مواردی، لکنت زبان با یک مشکل عاطفی نیز همراه است که مصرف مکمل های تغذیه ای، می تواند به درمان سریع تر منجر شود. منیزیوم به شل شدن عضلات صورت کمک می کند البته برای مصرف باید نظر پزشک معالج را برای دریافت دوز مصرفی جویا شد. خوردن فست فود نیز برای بسیاری از کودکان لکنت، تبعاتی به همراه دارد.

مصرف الکل و مواد مخدر، مواد روانگردان، تنباکو، قهوه، چای سیاه و نوشابه های گازدار نیز از دیگر ممنوعیات عنوان می شود که می تواند باعث اختلال در روند متابولیسم بدن و تحریک سیستم عصبی منجر شود.

همکاری خانواده ها برای تامین محیط آرام

کودک، زمان زیادی را در منزل و همراه با خانواده سپری می‌کند بنابراین والدین می‌توانند نقش تشدید کننده یا کاهنده علائم لکنت زبان را داشته باشند. برای کمک به حفظ آرامش کودک و کم شدن علائم لکنت در ادامه به چند مورد اشاره کرده ایم.

دارو درمانی

دارو درمانی برای گروهی از کودکان تاثیر گذار است که از مشکلات دیگر سلامتی همچون صرع، اضطراب و یا افسردگی نیز رنج می‌برند. البته باید تبعات جانبی داروها را نیز پذیرفت اما به طور کلی داروی خاصی برای رهایی از لکنت زبان وجود ندارد. 

از معمولترین داروهایی که ممکن است پزشک برای لکنت زبان تجویز کند می توان آلپرازولام، سروتونرژیک و سیتالوپرام را اشاره کرد که مصرف خودسرانه آنها بدون تجویز پزشک ممنوع است.

لوازم برقی

کودکانی که لکنت زبان آنها ناشی از چالش های روانی است، می توانند با کمک وسایل الکترونیکی نوین بهبودی شایانی داشته باشند. البته برای قضاوت درباره اثربخشی طولانی مدت و تاثیر کاربرد آنها در موقعیت های مختلف نیاز به تحقیقات بیشتر است.

انجام تمارین برای کنترل سرعت حرف زدن به تدریج می تواند به کاهش علائم لکنت زبان کمک کند.

اهمیت انتخاب گفتار درمانگر حاذق

پیش دبستانی را می توان دوران طلایی برای درمان عنوان کرد. در واقع گفتار درمانی با هدف رشد گفتار کودک و شکل گیری شخصیت صورت می گیرد تا بتواند بدون مکث و تپق زدن، حرف بزند. در هر جلسه با گفتاردرمانگر روشی از پیش تعیین شده برای تسلط بر سیستم تنفسی و گفتار صورت می گیرد به نحوی که در جلسات بعدی بر اساس چنین دستاوردهایی، اصلاح مهارت گفتاری رخ میدهد.

مطمئناً بر اساس شدت اختلال و نیازهای فردی، ابزارهای درمانی متفاوت هستند. خانواده‌ها باید برای انتخاب درمانگر دقت نظر داشته باشند، کودک نیاز به احساس امنیت و آرامش دارد. اگر کودک از نظر روحی و روانی تامین شود، می تواند آزادانه ارتباط برقرار کند و حتی در جمع های مختلف با احساس آزادی، داستان سرایی نیز انجام دهد. 

والدین نباید فراموش کنند، محیط و مشارکت والدین، معلمان و نزدیکان کودک می تواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم بر بازدهی نتایج درمانی تاثیر گذار باشد بنابراین نسبت به آموزش درست، کوشا باشند.

رفتار درست خانواده ها با کودکان درگیر لکنت

اگر مشکوک هستید که فرزندتان با لکنت زبان مواجه است، برای ارزیابی علائم و شروع درمان به متخصص گفتار درمانی مراجعه کنید. درمانگر فردی است که می‌تواند بر اساس نوع لکنت و نیازهای کودک، استراتژی های درمانی را تعیین کند، به نحوی که حضور در کلاس و یا ارتباط با دوستان و همسالان ممکن شود.

همچنین احساس ناامیدی، خشم و ناامنی نیز کمرنگ میشود. خانواده ها می بایست اطلاعات خود را درباره رفتار درست با این گروه از کودکان افزایش دهند. در ادامه به چند نکته مهم و تاثیرگذار اشاره شده است:

• والدین باید کودک را با این ضعف بپذیرند. انتقاد کردن به ویژه در جمع همسن و سالان می‌تواند از نظر روانی آسیب‌هایی را منجر شود. کودک نیاز به امنیت ذهنی دارد بنابراین به جای انتقاد از فرزندتان حمایت کنید.
• فضای آرام در منزل ایجاد کنید. اجبار برای حرف زدن می تواند به استرس و اضطراب منجر شود. کودک در محیطی با آرامش بیشتر می تواند بدون چالش، حرف بزند.
• از دیگر رفتارهای آسیب زا در بین والدین، تصحیح کردن اشتباه کلامی کودک است بنابراین صبور باشید و اجازه دهید که کودک خود جملات و عبارات را به درستی بیابد.
• اگر چه تکمیل کردن جملات کودک اقدامی کمک کننده به نظر می رسد اما از نظر اعتماد به نفس به کودک آسیب جدی وارد میکند. 
• برخی از والدین نیز سعی میکنند به جای فرزندشان صحبت کنند، در حالی که این رفتار می تواند به اعتماد به نفس کودک آسیب جدی وارد کند. 
• حرف زدن درباره مشکل، راحتی برای پذیرش مشکل را به ارمغان می آورد اما به یاد داشته باشید، صبوری کلید اصلی برای غلبه بر این چالش گفتاری است.
• والدین باید با آرامش حرف بزنند. استفاده از لحن آهسته و آرام و نبود مکث های بیجا، نوعی آموزش غیر مستقیم است. بجای سوال از جملات مفهومی کوتاه میتوان استفاده کرد.
• تحقیر کودک می تواند به عزت نفس او خدشه وارد کند. لکنت نباید به عنوان یک محدودیت مانع از حضور در جمع همسن و سالان شود. تشویق و حمایت می تواند به کودک برای حضور در جلسات گفتار درمانی و بازدهی دوچندان کمک شایانی کند.

سخن آخر

گفتار درمانگر، متخصصی است که می‌تواند با انتخاب رویکرد درمانی مناسب به بهبود علائم لکنت زبان کمک کند. خانواده ها باید در انتخاب آسیب شناس گفتار و زبان دقت نظر داشته باشند تا شناسایی ریشه بروز چنین مشکلی به درستی صورت گیرد علاوه بر آن که کودک بتواند با احساس امنیت در جلسات حضور داشته و تکنیک ها و تمارین را نیز پیگیری کند.