تعریف، انواع و درمان اختلال خواندن در کودکان دبستانی

شناخت تعریف، انواع و درمان اختلال خواندن در کودکان دبستانی اهمیت بسیاری دارد. از شاخص ترین علائم اختلال دیسلکسیا باید به سرعت کند خواندن و بیان اشتباه کلمات اشاره کرد. این گروه اغلب قسمت هایی از کلمات را کنار یکدیگر می گذارند و با ترکیب آنها، واژگان جدید می سازند.

آلبرت انیشتین و لئوناردو داوینچی از مشاهیری هستند که علی رغم شهرت جهانی باید بدانید که از اختلال خواندن رنج می بردند. خانواده ها نباید درگیری با این اختلال را به منزله عدم دستیابی به سایر استعدادها تلقی کنند. خدمات درمانی می توانند مسیر اصلاح را ممکن کنند تا پیشرفت های تحصیلی کودک تحت تاثیر قرار نگیرد. کودکان مبتلا تنها در مناطقی از مغز که مسئول عملکرد خواندن است، دچار نقص هستند. 

در مواردی نیز به دلیل عدم درک درست، ممکن است با جایگزینی کلمات سعی در پوشش ضعف خود داشته باشند. اما تشخیص زودهنگام و استفاده از راهکارهای درمانی، اهمیت زیادی دارد. اختلال دیسلکسیا گروهی از کودکان دبستانی را با مشکل جدی مواجه می کند از آنجایی که آنها مجبورند کلمات ناآشنا را به سختی بیان کنند، ممکن است برای آزمون های شفاهی کلاس، تحت فشار بسیاری باشند که سلامت روان را تاثیر قرار میدهد. 

به همین علت، این گروه اغلب اعتماد به نفس کمی دارند و فشار روانی قبل از امتحانات، درگیری با مشکلات دیگری همچون حملات استرسی و حتی علائم فیزیکی مانند درد شکم و افسردگی را نیز ممکن می کند. تمامی افراد درگیر اختلال خواندن از شدت یکسانی، رنج نمی برند بلکه شدت علائم، متفاوت هستند. 

در برخی موارد عوامل ژنتیکی می توانند باعث بروز این عارضه بشوند. البته اختلال خواندن اکتسابی شایعتر از موارد مادرزادی است. افراد مبتلا در ناحیه ای از مغز که مرتبط با درست خواندن است، دچار آسیب میشوند که ممکن است در اثر تصادف یا سکته های مغزی نیز باشد.

معلمان نیز باید ویژگی های عمومی که نشان دهنده وجود اختلالاتی است را بدانند‌. سرعت خواندن در این گروه به شدت پایین است. کسانی که با این شواهد مواجه هستند اغلب آنچه را که می خوانند، متوجه نمی شوند و حتی ترکیب حروف نیز کلمات غیر طبیعی را صورت می دهد.

تشخیص اختلال خواندن

اگر مشکوک به وجود اختلال دیسلکسیا فرزندتان هستید باید هرچه سریع‌تر مشاوره و ارزیابی با متخصص درمانگر را آغاز کنید. مطمئنا میدانید که تشخیص و درمان زودهنگام می تواند شانس بهبودی را دوچندان کند. سوالات احتمالی که متخصصین در جلسات مشاوره مطرح می‌کنند، ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• فرایند رشد کودک چگونه بوده است؟
• کودک از چه زمانی شروع به صحبت کرد؟
• فرزندتان در زمان انجام تکالیف چه عملکردی دارد؟
• آیا فرزند شما از رفتن به مدرسه لذت میبرد؟
• از اعضای خانواده سابقه درگیری با این اختلال را داشته اند؟

تست های تشخیصی متنوعی انجام می شود تا بتوان دیدگاه بهتری نسبت به علل احتمالی مشکلات یادگیری داشت. از دیگر احتمالاتی که می بایست ارزیابی شوند، باید به قدرت شنوایی و بینایی اشاره کرد.

باید بدانید حتی اختلالات شنوایی و بینایی نیز می توانند علائم اختلال دیسلکسیا را ایجاد کنند اما شیوه درمانی براساس عامل اصلی، متفاوت خواهد بود.

شواهد هشدار دهنده اختلال خواندن

اختلال دیسلکسیا، متفاوت با مشکلات معمولی هستند که اکثر کودکان برای خواندن جملات و کلمات تجربه می‌کنند. برخی نیز به طور موقت با چنین علائمی مواجه هستند. به طور مثال عوامل روانی و اجتماعی نامطلوب، تغییر محل سکونت و یا طلاق والدین می‌تواند به طور مقطعی کودک را با چنین مسائلی مواجه کند. روانشناس حاذق می تواند پس از رمزگشایی از دلایل بروز این اختلال، برنامه اصلاحی را نیز پیشنهاد دهد.

شناخت وضعیت ساختار مغز نیز اهمیت دارد تا بتوان نشانه هایی از وجود آسیب را مشخص کرد. توانمندی خواندن و املا با نوشتن یک متن کوتاه از کودکان تست می شود. سلامت روان و میزان تمرکز نیز برای پزشک اهمیت بسیاری دارد.

آزمایش های ویژه برای برآورد میزان تاثیر مشکلات خواندن و نوشتن بر روان کودک استفاده می‌شود. از جمله می‌توان به تست افسردگی برای کودکان و استفاده از پرسشنامه های تخصصی اشاره کرد.

تست هوش نیز مشخص می‌کند که آیا عملکرد ضعیف‌تر کودک در مقایسه با همسالان مرتبط با هوش پایینتر است یا خیر؟

اطلاعاتی درباره اختلال خواندن

اختلال دیسلکسیا، توانمندی فرد را برای مهارت خواندن تحت تاثیر قرار می دهد. به طوری که علیرغم آشنایی با واژه ها قادر به بیان درست نیستند، همچنین تشخیص نشانه های نوشتاری نیز صورت نمی گیرد.

اغلب قربانیان این اختلال را پسران تشکیل می‌دهند که معمولاً در زمان دبستان شناسایی می شوند. اگرچه می توان نقش وراثت و ژن های خاص را در ابتلا پررنگ دانست اما باید شرایط محیطی را نیز در نظر داشت.

شاید تعجب کنید که برخی از این کودکان علی‌رغم بهره هوشی متوسط و حتی بالاتر، چندان توانمندی معمولی در خواندن کلمات ندارند به نحوی که ممکن است شواهدی همچون برعکس خواندن کلمات و عبارات را نیز به نمایش بگذارند. متخصصان عواملی همچون اختلال حافظه تصویری، عدم هماهنگی حسی_حرکتی زبان و … را در ابتلاء قربانیان موثر اعلام می کنند.

انواع اختلالات خواندن

متخصصان برای درک بهتر سطح اختلال یک تقسیم بندی را صورت داده اند که موجب انتخاب راهکارهای درمانی خاص نیز می شود. در ادامه به جزئیات بیشتری اشاره شده است:

اختلال خواندن نوع ۱

این گروه از کودکان قادر نیستند از کلمات به درستی، رمزگشایی کنند بنابراین ویژگی هایی همچون عدم هماهنگی اصوات با واژگان به چشم می خورد.

اختلال خواندن نوع ۲

زمانی می‌توان احتمال داد که کودک درگیر این نوع اختلال خواندن است که مهارت در رمزگشایی واژگان، ضعف مشهودی در درک مفاهیم نشان دهد. درواقع زمانی که کودک مفهوم عبارات و جملات را درک نمی کند. بهبود حرکات چشم و دست کودک می تواند به کمرنگ کردن این مشکل بیانجامد.

عواقب عدم درمان اختلال خواندن

اختلال خواندن قابل پیشگیری نیست اما استفاده از اقدامات درمانی مختلف می تواند به بهبود و اصلاح شرایط منجر شود. درگیری با این اختلال شرایط استرس زایی را برای کودک به ارمغان می‌آورد بنابراین خطر مشکلات روانی وجود دارد. به طور مثال کودک دچار ترس از شکست، و یا ترس از حضور در مدرسه شده بنابراین گوشه گیری را انتخاب می‌کند و گروهی نیز دچار افسردگی و دردهای فیزیکی مانند درد شکم و حتی اختلالات خواب می شوند.

کودکانی که از این ناتوانی رنج می‌برند، بابت ضعف خود از عملکرد تحصیلی پایین برخوردارند که اعتمادبه‌نفس را نیز کاهش می‌دهد و این ناامیدی می‌تواند سرخوردگی را به ارمغان آورد.

اختلالات یادگیری گریبان‌گیر توانمندی های مختلف بسیاری از کودکان شده اند. اما برخی در بزرگسالی همچنان ضعف‌هایی را تجربه می‌کنند. با این حال اگر علائم به موقع تشخیص داده شوند می توان به نتایج خوبی دست یافت.

والدین باید به فرزندان خود این اطمینان را بدهند که چین نقصی نشان از هوش پایین نیست و می توانند در زمینه های دیگر بدرخشند. در صورت عدم دریافت حمایت روحی و روانی، اعتمادبه‌نفس کودک مخدوش می‌شود و آسیب های جدی دور از انتظار نخواهد بود.

برخلاف باور برخی، اختلالات یادگیری را نمیتوان در چارچوب عادی و از طریق تدریس خصوصی بهبود بخشید. متخصصانی همچون کاردرمانگر و گفتار درمانگر می‌توانند پس از ارزیابی شرایط، برنامه های درمانی را برای اصلاح پیشنهاد کنند. برخی از خانواده ها پس از تشخیص وجود عارضه، سعی می کنند زمان زیادی را برای تکرار و تمرین اختصاص دهند در حالی که این کار می تواند لذت یادگیری را برای کودک از بین ببرد به نحوی که علاقه به انجام تکنیک‌های موثر نیز نداشته باشند.

انتخاب متخصص درمانگر حاذق و با تجربه، اهمیت بسیاری دارد اما نباید فراموش کرد درک و صبر والدین و معلمان میتواند حمایت لازم را برای کودک صورت دهد. هرگونه فشار روانی در منزل و مدرسه می تواند شدت عارضه را دوچندان کند. همین امر درباره توهین همکلاسی ها نیز صدق کند که این واکنش های نامطلوب، ریسک درگیری به بیماری های روانی و افسردگی را دوچندان می‌کند.

عمده علائم اختلال خواندن

کودکانی که از اختلال دیسلکسیا رنج میبرند، نمی‌توانند برای مهارت خواندن و املا عملکرد خوبی داشته باشند. از مهمترین شواهد وجود این عارضه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سرعت خواندن پایین و لکنت مکرر 
• گم کردن خط نخستین متن در زمان خواندن 
• ادغام حروف و هجا ها در یک کلمه و یا جمله 
• ناتوانی برای بازخوانی دوباره متن 
• اشتباهات املایی در متون یا دیکته ها 
• اشتباهات گرامری و نقطه گذاری 
• دست خط ناخوانا

معلمان از جمله افرادی هستند که می‌توانند تشخیص زودهنگام اختلالات یادگیری را ممکن کنند بنابراین والدین باید رابطه خوبی با آموزگاران داشته باشند تا در صورت وجود چالش در مسیر آموزش، حمایت لازم را صورت دهند.

شیوع اختلال خواندن

مشکلات خواندن حدود ۵ تا ۱۵ درصد جمعیت عمومی را با نقص هایی مواجه کرده است. اگر چه نمی توان دلایل قطعی آن را مشخص کرد اما می‌توان نقش توارث را پررنگ دانست.

از دیگر علائم اصلی اختلال خواندن علاوه سرعت پایین باید ناتوانی در بیان مطالب را اشاره کرد. همچنین گروهی حروفی را در کلمات حذف می کنند و یا با جایگزینی واژگان با یکدیگر، ساختار جمله را تغییر میدهند. پیدا کردن شروع یک جمله و حتی خط، مشکلاتی را منجر می شود.

از دست دادن تمرکز و خواندن اشتباه در ساختار جملات نیز از نشانه های وجود اختلال خواندن است. علائم ثانویه همچون اختلالات رفتاری و مشکلات تمرکزی نیز باید ارزیابی شود. کودکان علاقه بسیاری به حضور در مدرسه دارند و مایلند که مهارت های خواندن و نوشتن را به درستی بیاموزند اما وجود چنین چالشی، می تواند مشکلاتی را تحمیل کند.

درمان زودهنگام می تواند شانس بهبودی را افزایش دهد. علاوه بر آنکه در برآورد هزینه های مالی نیز تاثیر چشمگیری بر جایی می گذارد. بسته به شدت اختلال، خدمات درمانی متفاوت هستند.

علت اختلال خواندن یا دیسلکسیا

اختلال خواندن ممکن است در اثر شرایط مادرزادی ایجاد شود. همچنین عوامل اکتسابی نیز برخی را با ضعف های مواجه کرده اند.

اختلال خواندن مادرزادی

تغییرات ژنتیکی (جهش) در کروموزوم ۶ مرتبط با وجود عارضه اختلال خواندن عنوان می شود. این جهش، مناطق خاصی از مغز که مسئول درست خوانی هستند را در تحت تاثیر قرار میدهند. برخی از افراد مبتلا می توانند حروف را درست بیان کنند اما چالش در ترکیب، مشکلاتی را به وجود می آورد.

اختلال خواندن اکتسابی

این نوع، بسیار شایع تر از اختلال مادر زادی عنوان می‌شود و اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که آسیب در بخشی از مغز که مسئول مهارت خواندن است، صورت گیرد. سکته و تصادف از جمله عوامل تاثیر گذار عنوان می شوند. معمولاً افراد درگیر از اختلالات گفتاری نیز رنج میبرند.

علائم اختلال دیسلکسیا در سنین مختلف

علائم اختلال دیسلکسیا در سنین مختلف ممکن است، تفاوت هایی داشته باشد. در دوران پیش دبستانی، معکوس کردن اصوات کلمات و یا مشکل برای قافیه ها و حتی نامگذاری و تشخیص حروف را باید به منزله زنگ خطر جدی تلقی کرد.

دوران دبستان علاوه بر کند خواندن، ناتوانی برای درک آنچه که بیان می کنند، نیز چشمگیر است به طوری که این گروه قادر نیستند به سوالات مرتبط، پاسخی درست بدهند. همچنین اشیا را به ترتیب قرار دهند و چالش برای تلفظ کلمات جدید را نیز باید اشاره کرد.

بلوغ و دوران نوجوانی اثرات ناشی از مشکلات یادگیری بر ایجاد اختلال خواندن را چند برابر میکند به نحوی که علاقه ای به فعالیت های جمعی ندارند. همچنین ضعف در املا و حتی آموزش زبان های خارجی را نیز باید اشاره کرد.

احتمال درمان اختلال خواندن

پس از مشخص شدن وجود اختلال خواندن و دلایل احتمالی نیاز است محیط کودک به نحوی باشد که شرایط را دشوار نکند. معلمان، همکلاسی ها و دوستان و خانواده نیز باید از این ضعف اطلاع داشته باشند. درگیری با این مشکلات، اغلب افراد را به فشار روانی شدید مواجه می کند به نحوی که از ضعف خود شرمنده هستند و همواره اعتماد به نفس پایینی دارند. 

اگر کودک در محیطی حضور یابد که آموزش هدفمند صورت گیرد، می تواند موجب تسکین روحی باشد. همچنین آموزش و پیشرفت تحصیلی نیز ممکن شود. آموزش آوایی از جمله متدهایی است که می تواند برای اختلال خواندن تاثیر گذار عنوان شود به نحوی که تمرکز بر مطالعه حروف و اصوات، کاربردی است.

نقش خانواده‌ها برای درمان اختلال خواندن

والدین می‌توانند با مداخلات زودهنگام حمایت لازم جهت آموزش فرزندشان را ممکن کنند علاوه بر آن که محدودیت‌هایی خدمات درمانی را نیز کمرنگ کنند. از جمله اقدامات موثر می توان موارد زیر را نام برد:

صحبت کردن با کودک

کودک بهتر است درباره عارضه، شواهد و راه حل های تاثیر گذار اطلاعاتی داشته باشد. خانواده باید در بستری آرام سعی در مراوده آگاهانه داشته باشند. 

نوشتن کلمات بر روی شن

کودکان بازی کردن با شن را بسیار علاقه مند هستند. می‌توان از این راهکار ساده برای حل مشکلات خواندن نیز بهره گرفت. نباید فراموش کرد که پس از ریختن شن بر روی سطوح صاف و کشیدن کلمه مورد نظر، می بایست تلفظ با آوایی بلند صورت گیرد.

مطالعه کتاب

کتاب خواندن و بیان چکیده آن به صورت داستان های کوتاه می تواند به ارتقای درک کودک کمک کند همچنین چالش‌های اختلال خواندن را نیز کمرنگ نماید.

بازی های سرگرم کننده

کودکان همواره علاقه مند به فعالیت هایی هستند که سرگرم کننده باشد. میتوان از این فرصت بهره گرفت تا به آموزش تلفظ کلمات و بیان درست نیز پرداخت. از بازی های ساده و تاثیرگذار می توان مثالی را تشریح کرد به این صورت که کودک می‌بایست تلفظ اسامی مد نظر والدین را به صورت حدس‌هایی بیان کند و انتخاب جایزه مشارکت را ارتقا می بخشد.

انتخاب کتاب های مصور و طنز گونه

خواندن به صورت معمولی شاید یک فعالیت خشک به نظر برسد اما انتخاب کتاب های طنز و مصور متناسب با سلیقه کودک در ارتقای مهارت خواندن تاثیر گذار است.

استفاده از اپلیکیشن های موبایل

تکنولوژی نیز به کمک بشر آمده است تا بتوان از اختلالات یادگیری رها شد. خوشبختانه اپلیکیشن های تاثیرگذاری برای کاهش تبعات اختلال دیسلکسیا طراحی شده است که می‌تواند مشکلاتی در روخوانی و تلفظ نوشتار را کاهش داد.

مطالعه کردن والدین

فضای خشک برای آموزش تاثیرگذار نیست. والدین می توانند به صورت غیر مستقیم تاثیر داشته و الگوی مطالعه کودک باشند بنابراین فرصتی را برای مطالعه کتاب در نظر بگیرند.

آرامش محیط

تشخیص زودهنگام و مداخله می تواند بازدهی خدمات درمانی را افزایش دهد. اما اگر کودک تحت فشار روانی باشد نه تنها موفقیتی را تجربه نمی کنند بلکه ممکن است تبعات این اختلال نیز پررنگ شوند. بنابراین خانواده‌ها باید اختلال نارساخوانی را به عنوان یک وضعیت مادام العمر بپذیرند اما می‌توان با نکاتی ساده از تبعاتی مانند استرس، افسردگی و اعتماد به نفس پایین جلوگیری کرد.

استفاده از تمرینات تقویتی

شناخت علت بروز مشکل دیسلکسیا میتواند به انتخاب تمرینات تاثیرگذار کمک کند. گروهی ممکن است در دقت دیداری_شنیداری، حافظه دیداری_شنیداری، حساسیت شنیداری و ادراک فضایی مشکل داشته باشند بنابراین انتخاب فعالیت های موثر بسیار تاثیر گذار عنوان می شود.

استفاده از کاغذهای رنگی

کاغذهای رنگی می‌توانند از نظر بصری برای کودک تاثیر داشته باشند و به طور غیر مستقیم نیز آموزش کلمات چالش‌برانگیز را صورت داد. به طور مثال والدین بهتر است برای حروف خاص، رنگ های خاص را مد نظر قرار داد سپس از کودک بخواهند که تلفظ را بیان کند.

سفر مطالعاتی

کودکان می‌توانند با حضور در کتابخانه، ارتباط بیشتری با کتاب داشته باشند بنابراین خانواده ها می توانند چنین فرصتی را مهیا کنند تا علاقه کودک را بشناسند و مهارت خواندن را ارتقا دهند.

سخن آخر

نارساخوانی از اختلالات شایع یادگیری است که ممکن است در اثر عوامل مختلفی ایجاد شود. خوشبختانه حال خانواده‌ها شناخت بهتری نسبت به چنین مشکلاتی پیدا کرده اند اما انتخاب متخصص درمانگر با تجربه اهمیت ویژه ای دارد تا نه تنها کودک دچار اضطراب و ناامیدی نشود بلکه با انتخاب رویکرد درمانی مناسب از فشار عصبی و انتقاد نیز رها شده و بتواند همچون سایر دانش آموزان، عملکرد تحصیلی قابل قبولی کسب کند.