۲۴ نکته کلیدی در رفتار با کودک بیش فعال و بدون تمرکز

اختلال نقص توجه – بیش‌فعالی (ADHD) می‌تواند چالش‌های زیادی را برای والدین به همراه داشته باشد. کودکان مبتلا به این اختلال اغلب در حفظ وسایل خود دچار مشکل می‌شوند و ممکن است در پیگیری تکالیف و مدیریت برنامه‌های روزانه دچار سردرگمی شوند. همچنین، هنگامی که باید تصمیمی بگیرند یا انتخابی داشته باشند، احساس اضطراب و پریشانی می‌کنند.

تکانشگری، یکی دیگر از چالش‌های مهم این اختلال است که می‌تواند به بروز مخالفت و درگیری بین کودکان و والدین منجر شود. این کودکان نسبت به محرک‌ها حساسیت بیشتری دارند و واکنش‌های نامناسبی به شکست‌ها و ناکامی‌ها نشان می‌دهند. بنابراین، والدین ممکن است در ایجاد یک ساختار آرام و بدون استرس در خانه با دشواری مواجه شوند.

کودکان مبتلا به ADHD به خوبی می‌دانند که چه اقداماتی را باید انجام دهند، اما در عمل نمی‌توانند آنچه را که می‌دانند، پیاده‌سازی کنند. والدین معمولاً در مواجهه با این وضعیت گیج می‌شوند و نمی‌دانند چه زمانی باید قاطع و محکم باشند و چه مواقعی باید صبر و حوصله به خرج دهند. همچنین، آنها نگران تأثیر تغییرات سبک زندگی و درمان‌های مختلف بر فرزندانشان هستند و نمی‌دانند کدامیک از این راهکارها می‌تواند مؤثرتر باشد. در کنار این مسائل، نگرانی‌هایی در مورد وابستگی و اعتماد به نفس پایین کودکان نیز وجود دارد.

درمان اختلال نقص توجه – بیش‌فعالی (ADHD) برای اثربخشی مطلوب نیاز به زمان دارد چون هرچه سریع‌تر اقدام کنید، شانس بهبود و سازگاری کودک شما افزایش می‌یابد و در نظر داشته باشید اگر از بازه زمانی مناسب درمان غفلت شود، ممکن است فرآیند بهبود به مراتب دشوارتر و زمان‌برتر شود. بنابراین، توصیه می‌شود در صورت مشاهده علائم بیش فعالی در کودک خود، حتماً به یک مرکز مشاوره معتبر مراجعه کنید که این مراکز با ارائه راهکارهای تخصصی و برنامه‌های درمانی متناسب با نیازهای کودک، می‌توانند به شما و فرزندتان در مدیریت این چالش‌ها کمک کنند و مسیر بهبودی را هموارتر سازند.

حفظ آرامش در برخورد با کودکان بیش فعال

حفظ آرامش یکی از اصول کلیدی است که روانشناسان به شدت بر آن تأکید می‌کنند. اگر والدین در برخورد با کودک خود کنترل احساساتشان را از دست بدهند، ممکن است وضعیت بدتر شده و ارتباطات ناسالم و مضر بین آن‌ها شکل بگیرد. به همین دلیل، باید همیشه به رفتارهای خودتان توجه ویژه‌ای داشته باشید، به‌خصوص اگر خودتان هم نشانه‌هایی از بیش فعالی داشته باشید. درگیری و جر و بحث با کودکان مبتلا به ADHD، به‌ویژه در مواردی مانند زمان انجام تکالیف، نه تنها به حل مشکل کمک نمی‌کند، بلکه ممکن است زمان بیشتری را از شما بگیرد و موضوع اصلی را به حاشیه براند. بهترین راه‌حل این است که از اینگونه بحث‌ها اجتناب کنید و به جای آن، با خونسردی و منطقی با مسئله برخورد کنید.

روش های پیشنهادی حفظ آرامش

• تنفس عمیق و کنترل هیجانات خود در لحظات بحرانی.
• ایجاد یک فضای آرام و منظم در خانه.
• صحبت با صدای ملایم و به دور از تنش.
• پرهیز از واکنش‌های سریع و آنی به رفتار کودک.
• ایجاد زمان‌های استراحت برای خود و کودک.
• تمرکز بر راه‌حل‌ها به جای تمرکز بر مشکل.
• استفاده از تکنیک‌های ذهن‌آگاهی (مدیتیشن) برای کاهش استرس.

تعیین محدودیت برای رفتارهای خود

اگر معمولاً بیش از حد نگران می‌شوید و تمایل دارید بیشتر کارهای کودک را خودتان انجام دهید، به خودتان یادآوری کنید که هرچه بیشتر وظایف او را بر عهده بگیرید، او کمتر فرصت یادگیری استقلال خواهد داشت. اگر نمی‌توانید دائماً چشم از او بردارید، بهتر است به‌طور غیرمستقیم او را تحت نظر داشته باشید. مثلاً هنگام انجام تکالیف نیازی نیست که کنار او بنشینید و مستقیم نظاره‌گر باشید؛ به جای آن می‌توانید وانمود کنید که مشغول کارهای خود هستید، مانند پرداخت قبوض یا مطالعه.

تنظیم ساختارها و برنامه‌ریزی‌های بدون فشار

ایجاد ساختارهای منظم و برنامه‌های روزانه می‌تواند به کاهش آشفتگی‌ها کمک کند. برای کودکان کوچک‌تر می‌توان از نمودارهای ستاره‌ای استفاده کرد و برای نوجوانان از تقویم‌ها یا اپلیکیشن‌های مدیریت برنامه. این برنامه‌ها باید روشن و واضح باشند و از تحمیل فشارهای غیرمنطقی اجتناب شود. تهدید، ضرب‌الاجل‌های غیرواقعی و تنبیه‌های همراه با ترس و خشونت، نه تنها مفید نیستند، بلکه به اضطراب کودک می‌افزایند.

فراهم کردن شرایط برای انتخاب و تصمیم‌گیری منطقی کودک

به کودکان باید خودکنترلی را آموزش داد، و این نیازمند ایجاد موقعیت‌هایی است که آن‌ها را با انتخاب‌هایی رو‌به‌رو کند. تکنیک انتخاب ساختاریافته می‌تواند به این هدف کمک کند؛ به این صورت که دو گزینه را به کودک ارائه دهید و او را به سمت انتخاب مناسب هدایت کنید. به عنوان مثال، می‌توانید بپرسید: "دوست داری اول ریاضی بخونی یا علوم؟" یا "می‌خوای اول لباس‌هاتو مرتب کنی یا کتاب‌هات رو تو قفسه بذاری؟"

تعیین پیامدهای منطقی برای عدم پیروی از قوانین

برای ایجاد مسئولیت‌پذیری در کودک، بهتر است از او بپرسید که در صورت نادیده گرفتن قوانین، چه پیامدی مناسب است. این کار به کودک کمک می‌کند تا خود را متعهد به رعایت قوانینی که تعیین کرده، بداند. علاوه بر این، برای رفتارهای مثبت او پاداشی در نظر بگیرید و برای رفتارهای ناپسند، پیامد منفی تعیین کنید. این روند به کودک می‌آموزد که هر اقدام مثبتی پیامد مثبتی به همراه دارد و برعکس.

انتظار تخطی از قوانین را داشته باشید

هنگامی که کودک شما قانونی را نقض می‌کند، مانند یک افسر پلیس با او برخورد کنید؛ بدون شکایت و عصبانی شدن، محترمانه و قاطعانه پیامد کارش را به او توضیح دهید. از گفتن جملاتی مانند "باور نمی‌کنم دوباره این کار را کردی" پرهیز کنید. برخورد منطقی و متین به کودک می‌آموزد که مسئولیت اعمال خود را بپذیرد.

حمایت از کودک در زمان و موقعیت مناسب

کودکان مبتلا به ADHD نیاز به انطباق و سازگاری دارند. این به معنای شناخت توانایی‌های آن‌ها و فراهم کردن فرصت برای رشد و گسترش آن‌هاست. به عنوان مثال، اگر انتظار دارید کودک شما بتواند کتابی را روان بخواند و یاد بگیرد، لازم است به او زمان کافی بدهید، او را تشویق کنید و به توانایی‌هایش ایمان داشته باشید.

اجتناب از ایجاد درگیری با کودک سرسخت

یکی از اشتباهات رایج والدین این است که انتظار دارند کودک سرسخت بدون چون و چرا تمام دستورات آن‌ها را بپذیرد. والدین باید درک کنند که برخی کودکان ممکن است شکایت، اعتراض و حتی حاضرجوابی کنند. این رفتارها به آن‌ها کمک می‌کند احساسات خود را به شیوه‌ای سالم ابراز کنند، به‌ویژه زمانی که مجبور به پیروی از قوانین و استانداردهای منطقی می‌شوند.

در یکی از مراجعه‌ها به مرکز درمانی ما، مادری به مشکلاتی با فرزند سرسختش اشاره کرد. او از این‌که فرزندش به دستوراتش توجه نمی‌کند و با شکایت و لجاجت پاسخ می‌دهد، بسیار ناامید و عصبانی شده بود. ما به او توصیه کردیم که از ایجاد درگیری اجتناب کند و به فرزندش فرصت دهد تا احساساتش را به شیوه‌ای سالم ابراز کند. همچنین، به او پیشنهاد دادیم که با ارائه گزینه‌های معقول، او را در تصمیم‌گیری‌هایش درگیر کند؛ به‌عنوان مثال، از او بپرسد که آیا دوست دارد اول تکالیفش را انجام دهد یا بازی کند.

پس از دو ماه از اجرای این تکنیک‌ها، مادر با ما تماس گرفت و از تغییرات مثبت در رفتار فرزندش خبر داد. او بیان کرد که فرزندش اکنون با علاقه بیشتری به دستورات او گوش می‌دهد و در مواقع نارضایتی، احساساتش را به‌جای شکایت و لجاجت، به شیوه‌ای سالم بیان می‌کند. این تغییرات باعث خوشحالی مادر شد و او از اینکه توانسته بود ارتباط بهتری با فرزندش برقرار کند، احساس رضایت داشت.

آگاه باشید که رفتارهای نادرست کودک عمدی نیست

بسیاری از والدین کودکان مبتلا به ADHD، تصورات نادرستی درباره علت رفتارهای ناخوشایند فرزندشان دارند. واقعیت این است که کودکان به‌طور هدفمند عمل می‌کنند و هر کاری را با هدف رسیدن به نتیجه‌ای انجام می‌دهند. به همین دلیل است که ممکن است برای انجام برخی وظایف مانند تکالیف یا خوابیدن مقاومت کنند یا از آن‌ها اجتناب نمایند.

پایداری و استقامت داشته باشید

کودکان مبتلا به ADHD نیاز دارند بارها با عواقب رفتارهایشان مواجه شوند تا بتوانند درس بگیرند. اگر یک روش تربیتی را چند بار امتحان کردید و نتیجه دلخواه نگرفتید، به این معنا نیست که آن روش بی‌فایده است. بلکه ممکن است نیاز به تکرار و مداومت بیشتری داشته باشید.

تمرکز بر یک مسئله در هر زمان

ضروری است که مسائل را بر اساس اهمیت اولویت‌بندی کنید. از موارد مهم‌تر شروع کنید و اجازه دهید مسائل کم‌اهمیت‌تر به‌طور موقت کنار گذاشته شوند تا زمانی که نوبت به آن‌ها برسد.

درباره ADHD و توجه آموزش ببینید

درک تأثیرات ADHD بر رفتار کودک بسیار مهم است. شاید گمان کنید که فرزندتان لجبازی می‌کند، اما ممکن است آن رفتار تنها نشانه‌ای از این اختلال باشد. والدین می‌توانند از طریق مشاوره با روانشناسان، مطالعه کتاب‌ها و منابع معتبر، اطلاعات بیشتری درباره این اختلال کسب کنند.

کمک به کودک در سازگاری با تغییرات

کودکان مبتلا به ADHD در تغییر و جابجایی فعالیت‌های ذهنی، به‌ویژه زمانی که روی یک فعالیت خاص متمرکز شده‌اند، دچار مشکل می‌شوند. برای کمک به آن‌ها می‌توان از تکنیک‌هایی استفاده کرد؛ مثلاً از آن‌ها بخواهید در هر لحظه فقط یک کار را انجام دهند و پس از اتمام آن، وظیفه بعدی را به آن‌ها معرفی کنید. از دادن همزمان چند دستور به کودک خودداری کنید.

تمرکز بر توانایی‌ها و نقاط قوت کودک

به جای اصرار بر کارهایی که کودک قادر به انجامشان نیست، بر مهارت‌ها و استعدادهای او تمرکز کنید. هر کودکی ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارد. سعی کنید تعادل را در همه امور حفظ کنید و به کودک خود فرصت دهید تا استعدادهایش شکوفا شوند.

پذیرش نقاط ضعف خود

تربیت یک کودک مبتلا به ADHD که با نشانه‌هایی مانند تکانشگری، لجبازی و ضعف در خودکنترلی همراه است، چالشی بزرگ است. به همین دلیل باید به خودتان فرصت دهید، تلاش کنید و ناامید نشوید. مهم است که خودتان را مقصر رفتارهای کودک ندانید.

قدردانی از نقش والدین بودن

والدینی که کودک مبتلا به ADHD دارند، گاهی دچار احساس ناامیدی می‌شوند و ممکن است فکر کنند مشکلات غیرقابل‌حل است. اما نباید بگذارید این اختلال مانع از لذت بردن از تجربه پدر یا مادر بودن شود. زمانی که حس شوخ‌طبعی شما به پایان می‌رسد و از خستگی نمی‌توانید به کودک کمک کنید، لحظه تولد او را به یاد آورید و با آغوشی گرم او را حمایت کنید. به یاد داشته باشید:

• هر روز با فرزندم فرصتی برای یادگیری و رشد دوطرفه است.
• من قوی‌تر از چالش‌هایی هستم که با آن‌ها روبه‌رو می‌شوم.
• عشق بی‌شرط من به فرزندم مهم‌ترین هدیه‌ای است که می‌توانم به او بدهم.
• حتی در لحظات سخت، از کوچکترین پیشرفت‌ها لذت می‌برم.
• هر تجربه‌ای، چه آسان و چه سخت، ما را به عنوان خانواده نزدیک‌تر می‌کند.
• من به توانایی فرزندم برای غلبه بر چالش‌ها ایمان دارم.
• هر روز فرصتی برای رشد، هم برای من و هم برای فرزندم است.
• چالش‌های امروز من باعث پیشرفت فردای فرزندم خواهد شد.
• من برای صبوری و عشقی که هر روز به فرزندم می‌دهم سپاسگزارم.
• هر سختی‌ای که پشت سر می‌گذاریم، بخشی از مسیر رشد و موفقیت ماست.

از تکنیک‌های تنفس عمیق استفاده کنید.

تکنیک‌های تنفس عمیق می‌توانند به آرامش شما و کودک کمک کنند. این روش‌ها به ویژه در مواقع تنش‌زا مفید هستند. هنگامی که احساس می‌کنید اوضاع تحت فشار است، می‌توانید از کودک خود بخواهید که در یک مکان آرام بنشیند، چشم‌هایش را ببندد و به آرامی نفس بکشد. به او یادآوری کنید که با هر نفس عمیق، احساس آرامش بیشتری پیدا می‌کند. این تکنیک نه تنها به کودک کمک می‌کند تا احساساتش را مدیریت کند، بلکه به شما نیز کمک می‌کند تا در موقعیت‌های چالش‌برانگیز آرامش خود را حفظ کنید.

ارتباطات مثبت و واضح برقرار کنید.

برقراری ارتباط مثبت و واضح با کودک به او کمک می‌کند تا قوانین و انتظارات را بهتر درک کند. هنگامی که با کودک صحبت می‌کنید، از زبانی ساده و مستقیم استفاده کنید و به جای استفاده از جملات منفی، به نکات مثبت توجه کنید. مثلاً به جای گفتن "این کار را نکنید"، می‌توانید بگویید "بیایید این کار را انجام دهیم". همچنین، تأکید بر رفتارهای مثبت او و تشویق او به انجام کارهای خوب می‌تواند انگیزه بیشتری برای او ایجاد کند و به تقویت ارتباط شما کمک کند.

محیط را برای یادگیری مناسب کنید.

ایجاد یک محیط یادگیری مناسب می‌تواند به کودک کمک کند تا تمرکز بیشتری داشته باشد. از طریق سازماندهی فضا و حذف عوامل حواس‌پرتی، می‌توانید شرایطی را فراهم کنید که کودک به راحتی بر روی کارهایش تمرکز کند. مثلاً در هنگام انجام تکالیف، یک میز کار مرتب و خلوت با نور کافی فراهم کنید و وسایل غیرضروری را از اطراف او دور کنید. این کار باعث می‌شود که کودک بتواند به راحتی بر روی فعالیت‌های خود متمرکز شود و از آشفتگی‌ها دور بماند.

به فرزند خود در حل مشکلات کمک کنید.

آموزش مهارت‌های حل مسئله به کودک می‌تواند به او کمک کند تا به طور مستقل‌تر عمل کند و در مواجهه با چالش‌ها احساس قدرت بیشتری کند. زمانی که کودک با مشکلی مواجه می‌شود، به او کمک کنید تا راه‌حل‌های ممکن را شناسایی کند. از او بخواهید تا گزینه‌های مختلف را بررسی کند و عواقب هر کدام را تحلیل کند. این فرآیند نه تنها به او کمک می‌کند تا توانایی‌های حل مسئله‌اش را تقویت کند، بلکه باعث افزایش اعتماد به نفس او در مواجهه با چالش‌های روزمره خواهد شد.

از تکنیک‌های بازی درمانی استفاده کنید.

بازی درمانی می‌تواند یک روش موثر برای تعامل با کودکان مبتلا به ADHD باشد. این تکنیک به کودک کمک می‌کند تا احساسات خود را بیان کند و مهارت‌های اجتماعی را تقویت کند. از طریق بازی، کودک می‌تواند بدون فشار و استرس، با چالش‌های زندگی روزمره آشنا شود. والدین می‌توانند با استفاده از بازی‌های تخیلی، ساختنی و گروهی، فضایی را فراهم کنند که کودک در آن احساس راحتی کند و بتواند بدون قضاوت رفتارهای خود را ابراز کند. این روش همچنین به تقویت ارتباط بین والدین و کودک کمک می‌کند.

تعیین زمان‌های مشخص برای فعالیت‌های روزانه.

داشتن زمان‌های مشخص برای انجام فعالیت‌ها به کودک کمک می‌کند تا احساس ساختار و ثبات بیشتری داشته باشد. برنامه‌ریزی روزانه به کودک این امکان را می‌دهد که بداند چه زمانی باید به چه کارهایی بپردازد و این می‌تواند به کاهش اضطراب و سردرگمی او کمک کند. والدین می‌توانند با استفاده از تقویم یا نمودار زمان‌بندی، فعالیت‌های روزانه را مشخص کنند و به کودک یادآوری کنند که در هر زمان چه انتظاری از او می‌رود. این کار نه تنها به نظم و انضباط کودک کمک می‌کند، بلکه او را برای مواجهه با مسئولیت‌های روزانه آماده می‌سازد.

از سیستم تشویق استفاده کنید.

استفاده از یک سیستم تشویق می‌تواند انگیزه کودک برای بهبود رفتارهایش را افزایش دهد. والدین می‌توانند برای رفتارهای مثبت، مانند انجام تکالیف یا همکاری در کارهای خانه، امتیازاتی را تعیین کنند و در نهایت به کودک پاداش دهند. این سیستم نه تنها به کودک کمک می‌کند تا نتایج مثبت رفتارهایش را مشاهده کند، بلکه به او می‌آموزد که تلاش و کوشش همیشه با پاداش همراه است. با ایجاد چنین سیستمی، والدین می‌توانند کودک را تشویق کنند تا در فعالیت‌های روزانه خود فعال‌تر و مسئول‌تر عمل کند.

بله، سیستم تشویق می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر رفتار و عملکرد کودکان داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که استفاده از روش‌های تشویق و پاداش می‌تواند به بهبود رفتار و افزایش انگیزه در کودکان کمک کند.

برای مثال، یک مطالعه منتشر شده در مجله Psychological Bulletin نشان می‌دهد که استفاده از تشویق و پاداش برای کودکان می‌تواند باعث افزایش ۲۵ تا ۴۰ درصدی در انگیزه و تلاش آنها در انجام تکالیف و فعالیت‌ها شود. این افزایش در انگیزه نه تنها منجر به بهبود عملکرد تحصیلی می‌شود، بلکه می‌تواند به تقویت اعتماد به نفس و خودکارآمدی کودکان نیز کمک کند.

زمان‌های آرامش‌بخش را در برنامه روزانه بگنجانید.

گنجاندن زمان‌های آرامش‌بخش در برنامه روزانه کودک می‌تواند به مدیریت استرس و افزایش تمرکز او کمک کند. این زمان‌ها می‌تواند شامل فعالیت‌های آرامش‌بخش مانند یوگا، مدیتیشن، یا حتی گوش دادن به موسیقی آرام باشد. والدین می‌توانند این زمان‌ها را به عنوان یک فرصت برای استراحت و تجدید انرژی برای کودک ایجاد کنند. این کار به کودک کمک می‌کند تا با چالش‌های روزمره به آرامش بیشتری دست یابد و در نتیجه بتواند با تمرکز بیشتری به وظایف خود بپردازد.

تحقیقات علمی نشان می‌دهد که مدیتیشن تأثیرات مثبت زیادی بر آرامش روانی و کاهش استرس دارد.

طبق یک مطالعه که در مجله JAMA Internal Medicine منتشر شده است، افرادی که به طور منظم مدیتیشن می‌کنند، به طور متوسط ۲۵% کاهش در علائم اضطراب و افسردگی را تجربه کرده‌اند. این مطالعه نشان می‌دهد که تمرین مدیتیشن به افزایش احساس آرامش و بهبود کیفیت خواب نیز کمک می‌کند.

همچنین، یک تحقیق دیگر نشان داد که افرادی که به مدت ۸ هفته مدیتیشن مایندفولنس (مدیتیشن آگاهی) را تمرین کرده‌اند، تغییرات معناداری در سطح هورمون استرس (کورتیزول) نشان دادند و احساس آرامش بیشتری را گزارش کردند. این نتایج نشان می‌دهد که مدیتیشن می‌تواند به عنوان یک ابزار مؤثر برای کاهش استرس و ارتقاء سلامت روانی عمل کند.