راه ها و ابزارهای تشخیص اختلال نوشتن در کودکان دبستانی

آیا کودک شما در به خاطر سپردن شکل کلمات مشکل دارد؟ نمی تواند اسم خود را بنویسد؟ نامرتب، ناخوانا و با فاصله کلمات را درج می کند؟ اگر پاسخ شما به چنین پرسش‌هایی، مثبت است احتمال وجود اختلال نوشتن در کودک شما، پررنگ است. دیسگرافیا، یک اختلال جزئی در فرآیند نوشتن بوده که با فقدان کارکردهای ذهنی درگیر در اجرا و کنترل مهارت نوشتاری، مشخص می شود. این نوع اختلال یادگیری به شکل خطاهای مداوم و تکرار شونده در مهارت نوشتاری قابل تشخیص است، و بدون استفاده از خدمات درمانی، بهبود نخواهد یافت. البته درگیری با چنین اختلالی به منزله کم هوشی کودک نیست، بلکه توانایی های فکری این گروه از کودکان عموما استاندارد است. در این مطلب میتوانید اطلاعاتی درباره راه ها و ابزارهای تشخیص اختلال نوشتن در کودکان دبستانی به دست آورید.

تعریف اختلال نوشتن

حال در زندگی امروزی افراد نه تنها از ارتباطات شفاهی برای تماس با یکدیگر استفاده می کنند بلکه رسانه ها و شبکه های اجتماعی نیز وابسته به مهارت نوشتاری اند. هرگونه نقص در این مهارت کلیدی می تواند فرد را سرخورده و منزوی کند.

تظاهر عمده علائم دیسگرافیا را می توان به صورت جایگزینی حروف، هجاها و کلمات شاهد بود. برخی نیز با ترکیب نادرست کلمات در یک جمله، تفهیم منظور را به سختی ممکن می کنند. به زبان ساده اگر فرزندتان نمیتواند نوشتاری بدون اشتباهات تکراری و نامفهوم داشته باشد، نیاز به مداخلات درمانی وجود دارد.

بسیاری از خانواده ها به دلیل نگرانی به مشاور، مراجعه می‌کنند و از اشتباهات املایی فرزندشان نگران هستند. این گروه اگرچه درک خوبی دارند اما قادر به نوشتار درست نیستند و حتی حروف را با یکدیگر اشتباه میگیرند.

ارزیابی جامع و مشاوره می تواند وجود اختلال را مشخص کند. البته باید بدانید شدت درگیری در تمامی افراد یکسان نیست.

مهمترین علائم اختلال نوشتن

دیسگرافیا، محدودیت‌هایی را در زبان نوشتاری ایجاد میکند. این گروه در املا و نگارش متن، چالش‌هایی را تجربه می کنند. اگر فرزندتان نامفهوم می نویسد و دانش نوشتاری متناسب با سن ندارد لازم است هشیارتر باشید. 

البته این گروه برای درک مطلب، مشکل جدی ندارند. برای تشخیص قطعی و استفاده از خدمات درمانی، باید نظر متخصص را جویا شوید. در ادامه یک سری از علائم را اشاره می‌کنیم که می‌تواند سرنخ هایی را برای وجود شناخت اختلال نوشتن به خانواده ها ارائه کند:

• اضافه کردن، جایگزینی، وارونگی و یا حذف حروف و هجا ها
• مشکل در یافتن حروف، هجا ها و کلمات مناسب در جمله
• عدم استفاده از علائم نگارشی، سردرگمی در استفاده از حروف و کلمات 
• مشکل در تشخیص هجاها 
• نوشتار غیر منسجم بدون سازماندهی و به صورت ناخوانا

گروهی از کودکان با مشکلات دیگری نیز مواجه هستند، از جمله می توان به  کمبود توجه و تمرکز اشاره کرد، بنابراین مراجعه به متخصصانی همچون پزشک متخصص مغز و اعصاب و بینایی سنج، اهمیت زیادی دارد. استفاده از خدمات درمانی در کنار حمایت خانواده ها و معلمان کمک می کند، کودک همچون سایر هم سن و سالان از نظر تحصیلی پیشرفت کند و در زندگی روزمره نیز با مشکل چندانی مواجه نشود.

تشخیص و درمان زودهنگام می تواند به طور قابل توجهی مشکلات کودک را برطرف کند. درگیری با شواهد چنین ناهنجاری می‌تواند بسیار ناامید کننده باشد.

لزوم ارزیابی کودکان از نظر اختلالات یادگیری

اگر فرزند شما در نوشتن مشکل دارد، ممکن است نگران این باشید که درگیر اختلال دیسگرافیا است. ارزیابی دقیق توسط متخصص درمانگر می تواند به تشخیص قطعی منجر شود. خدمات درمانی متناسب با شرایط پیشنهاد می شود.

تست های تشخیص دیسگرافیا، متمرکز بر توانمندی های مختلف هستند تا بتوان توانمندی نوشتاری و کاربرد علائم نگارشی همچون دستور زبان و املا را بررسی کرد. مهارت های حرکتی ظریف نیز می توانند بر تشدید این اختلال تاثیرگذار باشند.

احتمال وجود درگیری با اختلال نوشتن معمولاً با شواهدی همچون فاصله گذاری نادرست بین حروف و کلمات ممکن می شود علاوه بر آنکه استایل نامنظم در شکل و اندازه حروف نیز دیده می‌شود.

آینه نویسی نیز از دیگر چالش هایی است که شایع است. وضعیت نامناسب بدنی هنگام نوشتن، و روش نادرست در دست گرفتن مداد هنگام نوشتن نیز از دیگر علائم عنوان می‌شود.

والدین نیز همواره از نوشتار آهسته و ناشیانه همراه با خطای فرزندشان یاد می‌کنند.‌ حذف یا اضافه کردن حروف نیز بر عدم تفهیم منظور، دامن می زند.

علت دیسگرافیا

اکثر کودکان در نوشتن مشکل دارند، توانمندی در چنین مهارتی وابسته به یادگیری و تمرین است اما اگر فرزندتان دستخطی بسیار ناخوانا دارد به نحوی که علیرغم تلاش بسیار، درک نوشتار او آسان نیست، می تواند بیانگر وجود اختلال دیسگرافیا باشد.

شناخت علت دقیق اختلال نوشتن در کودکان چندان ساده نیست. در گروه بزرگسال به دلیل عوامل اکتسابی مانند آسیب مغزی، تومور، سکته و دیگر رویداد هایی که سلامت مغز را به خطر می‌اندازند، چنین اتفاقی رخ میدهد.

دلایل عصبی و حرکتی به عنوان دو عامل اصلی برای دیسگرافیای کودکان عنوان میشود. کودکان علاوه بر این اختلال، ممکن است با مشکل بیش فعالی و نقص توجه نیز مواجه باشند، بنابراین متخصص درمانگر یک ارزیابی دقیق را صورت میدهد. 

انواع اختلال نوشتن

خلاصه کردن ویژگی های اختلال نوشتن در چند سطر چندان ساده نیست. این مشکل شواهد پیچیده و متنوعی دارد. متخصصان برای انتخاب رویکردهای درمانی، نشانه های این اختلال را در سه گروه تقسیم بندی کرده اند. 

پیشنهاد می کنیم برای کسب اطلاعات بیشتر، مطالعه مقاله "نشانه و علائم تشخیص اختلال نوشتن در کودکان دبستانی" را از دست ندهید که به رمزگشایی بهتر از علائم منجر می شود.

دست خط

دستخط این گروه به حدی ناخوانا است که حتی خود شخص نیز قادر به رمزگشایی از مفاهیم نخواهد بود. البته خانواده ها نباید همواره خط بد فرزندشان را به منزله وجود اختلال بدانند. کند نویسی که مرتبط با عوامل روانی، عاطفی و جسمی است نیز در این نوع اختلال تاثیر گذار است.

املا نویسی

از ناتوانی های ملموس این گروه، عدم تطابق و همخوانی بین واژه ها و نوشتار است.

ترکیب

انشا نویسی و ترکیب کلمات برای نگارش، مهارتی است که در این گروه به خوبی رشد نیافته است. از دیگر مشخصه های این اختلال، باید به ضعف تبدیل گفتار به نوشتار اشاره کرد.

پیامدهای اختلال نوشتن برای کودک

نوشتن به عنوان یک مهارت کلیدی در امور روزمره تاثیرگذار است. ناهنجاری هایی که یادگیری این توانمندی را محدود می‌کنند، می‌توانند به روحیه کودک آسیب بزنند. این گروه در مقایسه با همسن و سالان، بی انگیزه و بی توجه به نظر می‌رسند همچنین برای نوشتن درست، خستگی دو چندانی را متحمل می شوند.

درگیری با چالش‌هایی همچون اضطراب، عزت نفس پایین و حتی افسردگی به دلیل عدم درمان اختلال دیسگرافیا، نیز درصورت عدم درمان پیش خواهد آمد.

احتمال درمان اختلال نوشتن

اختلال نوشتن، درمان قطعی ندارد. ضعف‌های این محدودیت در طول زندگی فرد را همراهی می‌کند، و در مدرسه و منزل نیز برای توسعه مهارت خود نیاز به تشویق و تلاش دوچندان دارند. شیوه های دارو درمانی و یا جراحی نمی توانند این اختلال را درمان کنند. البته خانواده ها باید بدانند دائمی بودن این وضعیت به مفهوم عدم بهبود نیست. استفاده از خدمات کاردرمانی می‌تواند کمک کند، کودک بهتر بنویسد و در مهارت های آموزشی، پیشرفت داشته باشد.

اگر مایلید دیدگاه بهتری نسبت به علت وقوع اختلال نوشتن و شیوه درمان داشته باشید که احتمال آسیب را کاهش دهید، پیشنهاد میکنیم مقاله "از کجا بفهمیم کودک دچار اختلال نوشتن است" را از دست ندهید که به طور مفصل درباره چنین عواملی، مطالبی اشاره شده است.

نکاتی برای بهبود اختلال نوشتن

گزینه‌های درمانی نسبت به وضعیت شخص و سطح درگیری با اختلال نوشتن متفاوت خواهد بود. خانواده‌ها و معلمان می توانند با حمایت کمک کنند تا کودک هرچه سریعتر شاهد پیشرفت های روزافزون در این مهارت کلیدی باشد‌. در ادامه به مواردی اشاره شده است تا بتوان تسهیل فرآیند درمان را شاهد بود.

• انتخاب کاغذ با خطوط مشخص به کودکان کمک می‌کند تا در ساختاری منسجم بنویسند. والدین باید شرایطی مهیا کنند تا کودک بدون حساسیت بتواند انواع مختلف خودکار و مداد را امتحان کرده و بنویسد.
• استفاده از ایده نقاشی و ضبط صدا برای نوشتن نیز به برخی کمک شایانی کرده است. سرزنش کردن کودکان نه تنها به بهبودی کمک نمی کند بلکه می تواند روحیه و اعتماد به نفس را نیز متزلزل کند.
• دیس گرافیا یک چالش مادام العمر است اما می‌توان با انتخاب خدمات درمانی کارآمد و تمرین، این توانمندی را بهبود بخشید. حساسیت برای انتخاب متخصص درمانگر، اهمیت بالایی دارد.
• خانواده ها نیز برای انجام تکالیف کودک، انرژی زیادی را صرف می کنند که اغلب خستگی و درماندگی را فراهم می کند.
• برای تشخیص اختلال نوشتن، روانشناس یا روانپزشک و حتی  متخصص اطفال نیز میتوانند کمک می‌کنند. پس از فرایند تشخیصی که با یک ارزیابی دقیق و بررسی ابعاد مختلف اختلال صورت می گیرد، خدمات درمانی پیشنهاد می شود که کاردرمانی از تاثیرگذارترین راه های درمان عنوان شده است.

راه ها و ابزارهای تشخیص اختلال نوشتن در کودکان دبستانی

گروهی از متخصصان که ممکن است روانشناس بالینی، روانشناس مدرسه، روانپزشک، روانشناس آموزشی، روانشناس رشد، متخصص مغز و اعصاب، متخصص روانسنجی، کاردرمانگر و گفتار درمانگر باشند، برای تشخیص و تعیین شدت عارضه اختلال نوشتن، صلاحیت دارند. 

برنامه درمانی پس از ارزیابی دقیق، پیشنهاد می شود. از آزمون های مختلفی برای تایید وجود چنین عارضه ای استفاده می شود که از جمله باید تست های هوش، آزمون های پیشرفت تحصیلی، آزمون یکپارچگی بینایی_حرکتی و آزمون زبان را اشاره کرد. 

البته باید یادآور شد که نیازهای کودک می تواند لیست ارزیابی ها را تغییر دهد. در ادامه بیشتر به جزئیات اشاره شده است.

تست های هوش

تست های هوش که برخی، آنها را تست های ضریب هوشی نیز معرفی می کنند، برای شناسایی گروه درگیر اختلالات یادگیری بسیار کمک کننده هستند. از جمله باید موارد زیر را نام برد:

• تست هوش گروه خردسال: Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence -‪(WIPPSI)‬، مقیاس سنجش هوش وکسلر 
• تست هوش  برای گروه کودکستانی و دبستانی: مقیاس سنجش هوش وکسلر
• تست هوش گروه بزرگسال: قیاس سنجش هوش وکسلر 

متخصصان از دیگر گروه های هوشی ادراکی نیز بهره می برند که باید  تست هوش استنفورد-بینه (Stanford-Binet Intelligence Test)، مقیاس‌های سنجش توانایی‌های افتراقی (DAS)، آزمون توانایی‌های ادراکی وودکاک جانسون (Woodcock Johnson Test of Cognitive Abilities) و آزمون جامع هوش غیر کلامی (CTONI) را اشاره کرد. جمع بندی داده های چنین ارزیابی هایی می تواند نمای بهتری از شخصیت و نقاط ضعف و قوت کودک را صورت دهد.

آزمون های پیشرفت تحصیلی

از ابزار هایی که برای شناسایی گروه درگیر اختلال یادگیری بهره گرفته می شود، می بایست آزمون‌های پیشرفت تحصیلی وودکاک-جانسون (Woodcock-Johnson Tests of Achievement) ‪(WJ)‬، آزمون انفرادی پیشرفت تحصیلی وکسلر (WIAT) ، آزمون پیشرفت تحصیلی دامنه وسیع (WRAT) ، و آزمون پیشرفت تحصیلی کافمن (KTEA).  را اشاره کرد. خوشبختانه حال آگاهی از مشکلات یادگیری افزایش یافته است و می توان امیدوار بود، در برخی مدارس از ابزارهای دیگری جهت حمایت از گروه درگیر استفاده شود.

آزمون های یکپارچگی بینایی_حرکتی

آزمون های پارچگی بینایی _حرکتی نیز در واکاوی از وجود اختلالات یادگیری کمک شایانی کرده است. متخصصان تست‌های یکپارچگی بینایی ـ حرکتی متداول شامل آزمون بینایی- حرکتی بندر گشتالت –Bender Visual Motor Gestalt و آزمون رشدی یکپارچگی بینایی ـ حرکتی را به کار می گیرند تا از ابتلای کودک به چنین محدودیت‌هایی مطمئن شوند. 

متخصص با ارزیابی از طریق چنین آزمون‌هایی اطمینان حاصل می کند که مغز کودک می تواند ارتباط نشانه های بصری با هماهنگی حرکتی را درست صورت دهد و یا خیر. برخی از گروه درگیر، ضعف هایی برای ترسیم داده های بصری دارند که با کمک چنین آزمون هایی، تشخیص داده می شود.

تست زبانی

ارزیابی بالینی پایه‌های زبانی (CELF)، تست تولید کلام گلدمن فریستو، آزمون رشد زبانی از دیگر ابزارهایی هستند که در گروه تست های زبانی قرار می‌گیرد و به شناسایی مبتلایان اختلالات یادگیری کمک می کنند. نتایج چنین آزمون هایی و رمزگشایی از توانمندی کودک در درک زبان گفتاری نوشتاری و پاسخگویی کلامی به درک بهتر منجر می شود.

خانواده ها موظفند همواره اطلاعات خود را درباره اختلالات کودکان به ویژه مشکلات یادگیری افزایش دهند. انتخاب رویکرد درمانی موثر زمانی ممکن است که بتوان نقاط ضعف و قوت کودک را شناسایی کرد.

نوشتار مطلوب تنها به عنوان یک مهارت کلیدی مطرح نیست بلکه میتواند آینده شغلی و اجتماعی را نیز تحت تاثیر قرار دهد. متاسفانه درگیری با مشکلات دیگری همچون بیش فعالی و اوتیسم ممکن است شناسایی اختلالات نوشتن را ناممکن کند اما استفاده از خدمات درمانی و متخصصان، شناسایی را با روند آسانتری همراه خواهد کرد.

سخن آخر

شناخت راه ها و ابزارهای تشخیص اختلال نوشتن در کودکان دبستانی به خانواده ها کمک می کند تا برای شناسایی وجود چنین اختلالاتی سردرگم نباشند. البته متخصصان از چنین متدهایی برای درک بهتر شدت اختلال کودک استفاده می کنند سپس اتخاذ برنامه درمانی به پشتیبانی قدرتمند منجر می‌شود. تعلل در استفاده از خدمات درمانی نه تنها به یادگیری ناکارآمد منجر می‌شود بلکه حتی سرخوردگی و ترک تحصیل نیز ممکن است رخ بدهند.